Friday, February 4, 2022

Cách mạng năng lượng tái tạo

Bài này tôi lấy Úc nơi tôi đang sống làm ví dụ, nhưng các vấn đề được đề cập thì tôi nghĩ là chung cho mọi quốc gia.

Úc là một nước giàu tài nguyên có thể nói là nhất nhì thế giới, đặc biệt là than đá. Và thực tế trên thế giới, người ta cũng sử dụng than đá để phát điện, chính vì vậy Úc trở thành trung tâm của ngành điện than toàn cầu. À, nói cho chính xác, "đã từng" là trung tâm ngành điện than toàn cầu. Mặc dù Trung Quốc là nước phát thải nhiều nhất, bởi họ đốt nhiều than đá nhất để phát điện, nhưng phần lớn than đá được nhập khẩu từ đất nước xuất khẩu than đá lớn nhất thế giới, là Úc.

Những năm gần đây, khi xu hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo mở rộng trên khắp thế giới, chính quyền Úc rơi vào tầm ngắm của giới vận động môi trường và chống biến đổi khí hậu.

Câu chuyện than đá

Từ hơn trăm năm trước, khi người ta bắt đầu dùng than đá để đun sôi nước, dẫn hơi nước qua tua bin phát điện, cho đến ngày nay, máy móc và công nghệ trong nhà máy điện than đá đã nâng cấp rất nhiều để phát thải thấp hơn, nhưng phát thải vẫn là phát thải. Tuy nhiên, còn có một câu chuyện khác liên quan đến than đá.

Nhà máy điện than Playford ở bang South Australia đã bị phá hủy. Nguồn: wikimedia

80% nhà máy điện than đá và khí gas ở Úc sẽ hết hạn vào khoảng năm 2040. Tức là đến lúc đó, 80% nhà máy sẽ phải đóng cửa trừ khi họ thực hiện đợt tu bổ lớn và thay thế tất cả các máy móc hết hạn sử dụng. Ở Úc, chuyện máy móc hết hạn là phải bỏ, tất nhiên, họ có thể bán lại máy hết hạn cho các nước nghèo hơn, nhưng về cơ bản họ không thể sử dụng nó ở Úc nữa. Tức là chính quyền phải quyết định: một là đóng cửa nhà máy luôn, hai là tiếp tục nâng cấp thiết bị mới để xài tiếp trong 100 năm tiếp theo. Nếu họ lựa chọn nâng cấp, có nghĩa là chính quyền phải lấy tiền thuế của dân để đầu tư vào công cuộc nâng cấp này, trước khi các nhà máy thu lại tiền và trả nợ.

Tất nhiên, không phải người dân nào cũng thích điều này. Nhất là khi người dân "bị dắt mũi" bởi truyền thông và giới vận động môi trường, số lượng người phản đối điều đó càng lúc càng tăng. Và sẽ là "tự sát chính trị" đối với bất cứ chính trị gia nào tỏ ra ý định ủng hộ việc dùng tiền thuế cho điện than đá. Cho nên, có vẻ điều đó không dễ gì diễn ra.

Tuy vậy, cũng khó đảm bảo công cuộc dịch chuyển sang năng lượng tái tạo sẽ thành công.

Nguyên nhân chính nằm ở chỗ năng lượng tái tạo như gió hay mặt trời thì rất chụp giựt, lúc có lúc không, còn người sử dụng thì lại muốn năng lượng luôn sẵn sàng khi họ cần. Do vậy, chúng ta luôn cần một hình thức phát điện có thể sử dụng được khi gió và mặt trời không phát điện được. Đây chính là lý do chúng ta luôn cần có điện than đá.

Khó, nhưng không phải không có cách, và tôi sẽ đề cập vấn đề này sau.

Năm 2017, CSIRO (cơ quan nghiên cứu nổi tiếng của chính quyền Úc) ước tính rằng chúng ta cần 1 ngàn tỷ đô chuyển dịch hoàn toàn sang năng lượng tái tạo. 5 năm sau, tức mới đầu năm 2022, con số ước tính này giảm còn 500 tỷ đô, nhờ sự phát triển của công nghệ lưu trữ điện. Sự cải thiện này còn gợi ý sẽ có thể còn giảm nữa với những công nghệ mới được phát minh trong tương lai. Do vậy, niềm tin của người dân và chính quyền vào điện tái tạo là một thứ gì đó có cơ sở.

Đến năng lượng mặt trời hay gió

Ngoài than đá, Úc còn sở hữu một loại tài nguyên khác, đó là điện mặt trời. Nước Úc rộng, thưa dân, và nhiều sa mạc. Sa mạc tồn tại là do lượng mưa ít, tức là lượng mây cũng ít, cũng có nghĩa là năng lượng mặt trời dồi dào. Câu chuyện giàu tài nguyên còn kèm theo các quặng khoáng sản như đất hiếm, lithium, cobalt,... là những thứ cần thiết cho ngành sản xuất panô điện mặt trời.

Tóm lại, về lý thuyết, Úc hoàn toàn có thể tự chủ được nếu dùng điện mặt trời, từ khâu sản xuất điện đến khâu chế tạo vật tư sản xuất điện mặt trời. Và thực tế là có rất nhiều nhà máy điện mặt trời được triển khai trên khắp nước Úc.

Tuy nhiên, đất nước rộng và thưa dân lại kéo theo một vấn đề khác: truyền tải điện, nhất là việc truyền tải đến các vùng xa xôi.

Ai cũng biết kẻ thù số một của ngành truyền tải điện chính là điện trở của dây dẫn. Dây điện càng dài, điện trở càng tăng, năng lượng tiêu hao trên đường dây càng lớn, đến mức nếu kéo dây 1000Km mà không tiếp điện thì đến nơi nhiều khi chẳng còn điện để xài.

Phương án được khuyến khích ở Úc chính là việc mỗi nhà tự trang bị panô điện mặt trời. Họ sẽ dùng nó vào lúc có nắng, nếu không dùng hết họ có thể chuyển ngược vào điện lưới, và khi hết nắng, họ sẽ lại lấy điện từ mạng lưới mà xài. Tất nhiên, giá thu mua điện của dân sẽ thấp hơn nhiều so với điện mà dân rút ra từ điện lưới, nhưng nó cũng làm giảm hóa đơn điện rất đáng kể. Thậm chí nếu ban ngày mà họ nạp điện vào điện lưới đủ nhiều, nhiều khi ban đêm sẽ chẳng cần trả tiền điện.

Điều thú vị nằm ở chỗ việc này giúp giảm thiểu vấn đề của truyền tải điện, bởi người dân phần lớn sẽ sử dụng điện tại nhà (truyền tải = 0) hoặc xài điện của những nhà lân cận có điện mặt trời. Nhờ vậy, lượng điện cần cung cấp thêm từ các nhà máy điện lớn đến các khu xa xôi sẽ giảm đáng kể.

Thậm chí, người dân ở vùng xa xôi còn được hỗ trợ nếu mua pin trữ điện mặt trời, giúp cho họ có thể tự cung tự cấp đối với nhu cầu năng lượng của gia đình mình.

Và hệ thống trữ điện

Hệ thống trữ điện (battery system) là rào cản lớn nhất cho việc loại bỏ điện than đá, nó cũng là thứ ngốn chi phí lớn nhất trong cái vụ 500 tỷ đô mới đề cập ở trên. Có khá nhiều phương án được đưa ra, tôi sẽ điểm qua một số ý tưởng chính.

Phương án đầu tiên là Snowy 2.0 mà bang New South Wales đang theo đuổi. Snowy vốn là hệ thống đập nước ở vùng núi Snowy, cũng là một trong những hệ thống thủy điện lớn nhất thế giới. Kích thước mỗi đập tuy không to bằng đập Tam Hiệp, cũng không cao bằng đập Hoover, nhưng gồm rất nhiều đập nhỏ, liên kết với nhau. Gọi là "đập" nhưng thực chất họ chỉ khoan núi và dẫn nước vào tua bin, có thể hiểu họ dùng chính các dãy núi làm đập, và vẫn duy trì dòng chảy tự nhiên cho các loài hải sản di cư, đồng thời nó có thể tồn tại vững chãi kể cả khi có động đất mà không phải nươm nướp lo sợ xả lũ. Snowy 2.0 bổ sung thêm tính năng bơm nước lên cao khi có điện dư từ điện mặt trời hay điện gió, và xả nước phát điện nếu nguồn điện bị thiếu hụt.

Thứ hai thì không thể không kể đến hệ thống pin cỡ lớn, đang là hướng tiếp cận ở bang South Australia, bang Victoria và bang Western Australia. Tesla là công ty đi đầu trong mảng này, họ sản xuất pin và kết nối chúng lại thành một hệ thống pin đến hàng trăm megawatt. Các hệ thống này được đặt gần các cánh đồng điện gió hay điện mặt trời lớn, giảm thiểu chi phí truyền tải điện. Đó cũng chính là lợi thế của nó: có thể đặt ở khắp mọi nơi, không phụ thuộc vào địa hình như Snowy 2.0 kia. Mỗi hệ thống điện tuy chỉ có thể cung cấp tải nhỏ, nhưng người ta rồi sẽ có thể triển khai nó khắp mọi nơi. Vấn đề duy nhất chính là việc thiếu thiết bị, do nút thắt ở việc khai khoáng, khiến nó được triển khai một cách rất chậm chạp.

Hệ thống pin Tesla giữa cánh đồng điện gió Hornsdale. Nguồn: David Clarke/flickr (cc by-nc-nd 2.0)

Một ý tưởng khác đang được nghiên cứu là việc điện phân nước rồi lưu trữ hydro dưới dạng lỏng, khi nào cần điện thì đốt hydro để chuyển thành nước, và lấy năng lượng từ đó. Đây là phương án khá thú vị, đang được nghiên cứu để triển khai diện rộng ở bang Western Australia và vùng Northern Territory. Cái thú vị nằm ở chỗ, hydro lỏng có thể được vận chuyển và xuất khẩu sang các nước khác (nghe bảo Nhật là nước đầu tiên sẽ mua hydro lỏng từ Úc). Đây cũng là chủ trương lớn của Úc để giúp nước này tiếp tục là nước xuất khẩu năng lượng hàng đầu thế giới, trong tiến trình loại bỏ than đá và thay thế bằng năng lượng tái tạo.

Suiso Frontier, tàu vận tải hydro lỏng đầu tiên trên thế giới. Nguồn: dự án HySTRA

Còn một ý tưởng nữa, mà tôi muốn dành riêng một đề mục để nói.

Rồi cả "nhà máy điện phân tán"

Dùng từ "phân tán" ở đây không đúng lắm với thuật ngữ người ta hay dùng ở Úc, đúng ra là "nhà máy điện ảo" (virtual power plant), nhưng mà từ phân tán thì sát nghĩa hơn. À, có thể dùng từ "phi tập trung" cho có vẻ hợp với trào lưu DeFi: nhà máy điện phi tập trung - decentralized power plant =))).

Ý tưởng của nó là kết nối hệ thống trữ điện tại nhà của mọi người lại, thành một nhà máy điện lớn và phân tán, để khi có nhu cầu điện ở vùng đó thì sẽ trích điện từ hệ thống pin trữ điện và cho vào lưới điện. Điều này có nghĩa là công ty làm "điện phân tán" sẽ có quyền quyết định lấy điện từ pin trữ điện tại nhà người dân hay không và khi nào họ làm điều đó. Thông thường, họ chỉ lấy cách này khi có nhu cầu cao về điện nhưng không đủ nguồn cung từ điện mặt trời hay điện gió, ví dụ như ban đêm.

Nhìn tổng quát về điện mặt trời ở hộ gia đình sẽ như sau:

  1. Khi có nắng, panô điện mặt trời sẽ phát điện, cung cấp cho nhu cầu sử dụng tại nhà.
  2. Nếu nhu cầu sử dụng của gia đình lúc có nắng mà ít, lượng điện dư sẽ chuyển vào pin trữ điện của gia đình.
  3. Nếu pin trữ điện đã đầy mà điện mặt trời vẫn còn, điện dư lại được bán lại cho điện lưới với giá rẻ.
  4. Khi hết nắng, gia đình sẽ dùng điện đã trữ trong pin của gia đình.
  5. Khi lưới điện có nhu cầu cao, mà pin trữ điện còn hơn 20% dung lượng thì nhà máy điện phân tán mới trích xuất điện trong pin và bán cho điện lưới với giá cao.
  6. Như vậy, nhà máy điện phân tán ăn được chênh lệch giá bán cho điện lưới và giá mua điện từ pin trữ của người dân, người dân thì thêm thu nhập, còn lưới điện thì thêm điện cung cấp cho nơi cần xài.

Điểm lợi của phương án này nằm ở chỗ chi phí khởi đầu được chia nhỏ và do người dân gánh chịu. Ở mức độ của công ty điện, họ chỉ cần đưa ra mức giá hấp dẫn là được. Nói chung cũng là chuyện cân bằng chi phí ngắn hạn với dài hạn, giữa việc bỏ tiền mua pin trữ điện lúc đầu với lợi nhuận thu được hàng tháng. Nếu kết thúc thời hạn bảo hành của pin mà dã thu lợi bằng hoặc hơn giá trị của pin thì rất đáng để cân nhắc.

Còn về phía chính quyền, phương án này giúp cho các vùng xa xôi được tiếp cận nguồn điện ổn định một cách dễ dàng hơn, phần nào giảm đầu tư của chính quyền vào lĩnh vực hạ tầng điện, và sử dụng tiền tiết kiệm đó khuyến khích người dân mua thêm pin trữ điện. Thực tế, chính quyền Úc đang hỗ trợ khá nhiều chi phí mua pin trữ điện cho người dân vùng xa xôi.

Tổng kết

Sẽ còn cần thêm nhiều ý tưởng nữa để năng lượng tái tạo thay thế được điện than, nhưng phần nào thì chiến lược không điện than 2050 có khả năng thành công rất cao. Nhất là khi cao trào năng lượng tái tạo đang lan truyền rộng khắp trong suy nghĩ của người dân.



Thursday, January 20, 2022

Làm thế nào có tiền đầu tư

Có nhiều người thắc mắc với tôi là họ muốn đầu tư nhưng không có tiền thì làm thế nào, đây là hướng dẫn dành cho người nghiêm túc:

Bước 1, ghi lại tất cả các chi tiêu hằng ngày, và mỗi tuần kiểm kê con số để đảm bảo không bị lệch. Quan trọng là phải tự mình ghi nó để có cảm nhận về chi tiêu của mình. Tôi dùng MoneyLover từ gần chục năm rồi, các bạn có thể thử.

Bước 2, tìm con số chi tiêu tối thiểu mỗi tháng. Số tối thiểu này cần phải lược bỏ những thứ không phải tháng nào cũng mua ví dụ như quần áo, điện thoại, sửa xe,...  Thông thường bao gồm tiền nhà, điện nước, ăn uống, đi lại. Chúng ta có kỳ vọng con số này bằng 50-60% thu nhập mỗi tháng.

Bước 3, tạo quỹ dự phòng bằng 3 lân chi tiêu tối thiểu. Nếu chi tiêu tối thiểu của bạn bằng 50% thu nhập, bạn sẽ cần 3 tháng để có đủ. Tiền này phải bỏ vào trong tài khoản tiết kiệm ngay, không được rút ra khi còn công việc có thu nhập. Bởi nó chính là tiền cứu bạn khi bạn mất việc và phá sản đầu tư.

Bước 4, xác định mục tiêu, ví dụ một năm phải đầu tư được 20% thu nhập. Cũng có nghĩa là mỗi tháng lúc nhận lương phải bỏ 20% vào quỹ đầu tư ngay lập tức. Làm điều đó bất kể có thiếu tiền nhà hay tiền ăn hay không. Tiền nhà có thể khấc, tiền ăn có thể nhịn, nhưng tiền đầu tư thì nhất quyết không đụng vào.

Bước 5, tính lại xem 80% còn lại có đủ chi trả các chi phí không? Nếu có, giảm xuống còn 70% thì thế nào? Đến khi tìm thấy một con số eo hẹp, thì hãy sử dụng con số đó làm budget. Số tiền dôi ra giữa mục tiêu 20% và con số budget chính là số tiền để đầu tư mạo hiểm một xíu, ví dụ như chứng khoán. Nếu 80% mà không đủ chi trả thì quay lại bước 2, tìm nguồn thu khác hoặc giảm chi tiêu hơn nữa để về mức 50% thu nhập.

Bước 6, kiểm tra chi tiêu liên tục, đánh giá lại tháng này có dư ra cắc bạc nào không? Không dư thì thôi, còn có dư thì lập tức ném nó vào kênh đầu tư siêu mạo hiểm như crypto. Nên nhớ, chỉ mua, không bán, bởi tiền đó là tiền thừa.

Dừng lại một chút để nói về mấy con số. Giả sử bạn có thu nhập 20 triệu VNĐ/tháng, lập tức bỏ 4 triệu vào tài khoản đầu tư, kênh tốt cho nó thường là ETF bởi tính ổn định và lãi tốt ở dài hạn, số tiền này không được rút ra cho đến khi bạn nghỉ hưu. Giờ coi như bạn có thu nhập có 16 triệu, nhưng chi tiêu tối thiểu là 10 triệu, dôi ra chút để mua quần áo và sửa xe và nhiều thứ khác, bạn xác định budget là 14 triệu mỗi tháng. Như vậy thu nhập 16 triệu và không thể chi hơn 14 triệu, 2 triệu kia lập tức kiếm cổ phiếu công ty nào đó mà mua, một vài năm có lời thì chốt để mua cái khác. Với 14 triệu trong budget, nếu bạn chi tiêu lố thì ghi nợ đó, tháng sau ráng giảm chi tiêu để trừ nợ tháng trước, còn nếu bạn chi tiêu ít hơn budget giả sử chỉ 13 triệu thì bạn có ngay 1 triệu để ném vào crypto và đợi nó nhân đôi hay nhân 3.

Nên nhớ một điều, đầu tư vào crypto hay chứng khoán thì có thể mất trắng, nên đừng lo lắng khi bị lỗ. Đằng nào thì bạn cũng có quỹ dự phòng và tài khoản đầu tư ETF dài hạn rồi.

Những gì diễn ra đằng sau các hợp đồng vay tiền mua nhà

Hầu hết mọi người đều nghĩ hợp đồng vay tiền mua nhà đơn giản là hợp đồng vay có thế chấp, giữa người vay tiền và ngân hàng thông qua một bên làm cò trung gian (broker). Theo đó, ngân hàng lấy tiền ra cho người dân vay, người dân có nghĩa vụ trả lãi hàng tháng, nếu không thể trả nổi nữa, thì ngân hàng phát mãi căn nhà lấy tiền trả lại nợ.

Thực tế thì câu chuyện đằng sau còn kéo dài hơn và thú vị hơn. Tôi nêu lại một số điểm chính, không phân tích sâu thêm:

  • Người dùng mua nhà, thế chấp đúng căn nhà để vay và trả lãi theo tháng => đây là hợp đồng vay tiền.
  • Ngân hàng thông qua broker đứng ra trả tiền cho người mua nhà, và là người sở hữu thật sự của hợp đồng vay tiền (không phải chủ sở hữu nhà nhưng là chủ sở hữu hợp đồng vay).
  • Broker có đội ngũ chăm sóc khách hàng, nói chuyện với người mua nhà khi cần thiết, và nhận hoa hồng trên tiền lãi hàng tháng.
  • Trong mắt ngân hàng, hợp đồng thuê nhà không khác gì stock: có thanh khoản (là căn nhà thế chấp) + có giá trị hiện hữu (valuation - chính là tổng số tiền mà người mua nhà phải trả = tổng số tiền đã vay - tổng số tiền phải trả) + có cổ tức (chính là tiền lãi hàng tháng trừ cho các loại hoa hồng thuế phí).
  • Đã giống stock thì tất nhiên có thể giao dịch được, và thế là một marketplace cho việc chuyển giao hợp đồng vay tiền bắt đầu.
  • Trên thực tế, người mua các hợp đồng vay tiền là quỹ hưu trí hoặc quỹ lớn hoặc các nhà tư bản lớn, vốn cần một kênh đầu tư sinh lợi tốt mà rủi ro thấp và dù thế nào đi nữa cũng không lỗ (thứ còn lại duy nhất có đặc tính "không bao giờ lỗ" là trái phiếu chính phủ, nhưng lại lãi quá thấp).
  • Hợp đồng này có đặc điểm riêng biệt là giá trị càng nhỏ thì rủi ro càng thấp (tức người vay còn nợ ít trong khi tài sản thế chấp càng có giá trị so với số nợ). Bởi thế sẽ có rất nhiều phân khúc cho người mua hợp đồng lựa chọn, thậm chí họ có thể chọn tất cả các phân khúc từ rủi ro thấp đến cao, bởi ngân hàng có vô số những hợp đồng như vậy.
  • Cũng giống như cổ phiếu, các hợp đồng này có thể chuyển từ người mua này cho người mua khác.

Tóm lại, vai trò của các bên như sau:
  • Ngân hàng:
    • Đánh giá mức độ tín dụng của người vay.
    • Cho vay tiền trước (upfront).
    • Gom các hợp đồng vay tiền lại để bán lại theo gói (mỗi gói có thể chỉ bằng một phần nhỏ giá trị của một hợp đồng vay tiền).
    • Chăm sóc người vay.
  • Broker:
    • Kiếm người vay mới, giải đáp mọi thắc mắc của họ.
    • Chăm sóc người vay tiền.
    • Nhận hoa hồng từ ngân hàng.
  • Marketplace:
    • Tạo sân chơi cho ngân hàng và các nhà tư bản gặp nhau, trao đổi về các hợp đồng vay tiền.
    • Cung cấp chỉ số tín dụng (credit score) cho các bên liên quan.
    • Nhận phí giao dịch và hoa hồng từ các nhà tư bản.
  • Nhà tư bản (gọi chung cho các quỹ lớn và các nhà tư bản lớn):
    • Có vốn lớn và không muốn bị lỗ nhưng kiếm lời tốt hơn trái phiếu.
    • Mua các gói hợp đồng vay tiền và nhận lãi hàng tháng.
    • Bán lại các hợp đồng vay tiền nếu có nhà tư bản khác sẵn sàng trả giá cao hơn (giống giao dịch cổ phiếu).
  • Người vay tiền:
    • Sở hữu căn nhà.
    • È cổ trả vốn lẫn lãi cho 4 bên còn lại. Theo tháng. Và lãi sẽ chồng lãi.
Xét về động lực, có thể thấy:
  • Người vay tiền:
    • Chấp nhận trả lãi để chấp dứt việc trả tiền thuê nhà, có căn nhà mơ ước, được trải nghiệm cảm giác ấm cúng thật sự.
    • Chấp nhận thực tế là lãi suất có thể tăng hoặc giảm theo biến động thị trường.
    • Không hiểu được cái khái niệm "biến động thị trường" thực tế là chuyện do các nhà tư bản và marketplace quyết định.
    • Tuy nhiên, họ có thể thay đổi ngân hàng hay broker nếu tìm được kèo khác thơm cho họ.
  • Nhà tư bản:
    • Đem tiền đầu tư, và sinh lợi nhuận tốt hơn trái phiếu mà không có rủi ro (kèo siêu thơm).
    • Luôn mong muốn lãi suất càng cao càng tốt.
  • Marketplace:
    • Do sống bằng phí giao dịch, nên luôn muốn thị trường càng sôi động càng tốt, và có 2 hướng của một thị trường sôi động:
    • Một là, số hợp đồng vay tiền càng lúc càng nhiều.
    • Hai là, lãi suất biến động lên xuống liên tục, khiến việc sang tay giữa các nhà tư bản càng lúc càng nhiều.
  • Ngân hàng:
    • Chung quy lại, họ không mất xu nào vì tiền cho vay sẽ được các nhà tư bản trả lại sau khi họ bán được hợp đồng vay tiền. Tuy nhiên, họ nhận được khoản chia phần trăm trên số lãi hàng tháng.
    • Luôn muốn giữ người vay tiền với mình, bởi đó là cách duy nhất họ có tiền. Chính vì vậy họ muốn mình có thể giảm lãi và mấy ngân hàng khác thì không giảm bằng mình.
  • Broker:
    • Luôn muốn kéo nhiều người vay càng tốt.
    • Tìm cách giảm lãi suất và các chiêu trò khác nhằm đáp ứng nhu cầu của từng người vay tiền.
Từ đó, chúng ta có thể thấy "biến động lãi suất" là do:
  • Phe ngân hàng + broker tìm cách kéo lãi suất xuống.
  • Phe nhà tư bản tìm cách kéo lãi suất lên.
  • Phe marketplace cổ vũ cho cả hai bên giằng co.
  • Còn phe người vay tiền thì tiếp tục è cổ trả lãi và gốc.

Thursday, October 14, 2021

Bàn về kinh tế VN hậu Covid 2021

Tôi vừa đọc bài đánh giá về VN trên FT.com. Có mấy dòng suy nghĩ.

Tóm tắt: rất nhiều công ty nước ngoài từ Ikea và Walmart đến Nike hay Adidas đều gặp vấn đề khi khôi phục sản xuất vì nhân công thiếu hụt nặng, nhất là ở cụm kinh tế TPHCM. Nhiều công ty bắt đầu rút chi nhánh của mình khỏi VN.

Ngắn hạn, có thể chỉ là thiếu hụt việc làm, còn dài hạn thì VN có thể bị rơi ra ngoài khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn được VN vun đắp hơn 25 năm qua.

Đoạn sau là quan điểm cá nhân:

Năm 2020, khi đại dịch bắt đầu, VN chống dịch thành công với hành động phong tỏa mạnh, trong khi những nước như Úc để số ca nhiễm leo thang mà vẫn để nền kinh tế hoạt động.

Năm 2021, VN tiếp tục hành động phong tỏa cực mạnh với chủng Delta bằng các biện pháp đóng cửa sản xuất và chậm cứu trợ người lao động nghèo. Và giờ là lúc VN quyết định mở cửa kinh tế để "sống chung với Covid" thì tác động sâu rộng của hành động ngăn sông cấm chợ trước đó vẫn còn tác động quá mạnh. Nếu VN không chọn đúng con đường tiếp theo, rất có thể tác động sẽ còn lớn hơn nữa.

Tôi nghĩ VN nên nhân cơ hội người lao động đã về quê mà tạo ra các chính sách khuyến khích kinh doanh ở các tỉnh, đừng dồn hết vào các thành phố lớn nữa. Thế giới đã thay đổi, giờ là lúc ứng dụng công nghệ vào ngành nông nghiệp và công nghệ thông tin, và cũng là lúc giết giới BĐS. Chỉ khi nào dòng tiền tháo chạy khỏi BĐS và đổ ngược vào khoa học kỹ thuật đồng thời là giáo dục thì mới giúp VN thay đổi bộ mặt.

Vấn đề nông nghiệp tại VN có lẽ là cho nhen nhúm, kiểu "người cày có ruộng" khiến đất nông nghiệp bị chia nhỏ, cần phải tập trung vào một vài doanh nghiệp công nghệ để tạo ra nông sản chất lượng và đồng đều hơn.

Còn vấn đề công nghệ thông tin thì đơn giản hơn nữa: ưu đãi về thuế, giảm số lượng giấy tờ và giấy phép, đồng thời bỏ luật an ninh mạng đi. Cái luật ANM này khiến nhiều startup bỏ VN mà ra nước ngoài đăng ký head office lắm rồi.

Nói vậy thôi, chứ tiếng nói của mình nhỏ, thường nói những điều này đều rơi vào hư không. 😅

Friday, October 8, 2021

Tất cả những ai đã tiêm vaccine ở VN đều có thể bị lộ thông tin cá nhân

 Tổng cộng khoảng 25 triệu người bị lộ thông tin, do hệ thống Sổ sức khỏe điện tử có lỗ hổng bảo mật. Lỗ hổng nãy tồn tại từ khá lâu, nên không chắc có bị hacker nào khai thác chưa. Thực ra thì chẳng ai có thể kiểm tra được chuyện này cả, cho nên tôi viết lại cảnh báo này mang tính "cảnh báo sớm" (precaution) mà thôi.

Cảnh báo này gồm 2 phần:

1. Kẻ xấu có thể lợi dụng để lừa đảo chiếm đoạt tiền và tài sản. Hãy cẩn thận khi có số điện thoại lạ gọi điện, nói rằng họ là người thân của bạn hoặc ngân hàng để chiếm đoạt tài sản, dù cho họ có nói đúng thông tin cá nhân của bạn. Muốn giao dịch, hãy gặp mặt trực tiếp, hoặc video call.

2. Kẻ xấu có thể sử dụng thông tin cá nhân của bạn đăng ký tài khoản hoặc làm chuyện phi pháp khiến bạn bị oan. Phần này không có giải pháp triệt để, chỉ có thể giảm thiểu bằng việc ghi lại những thứ mình đã đăng ký, và tìm luật sư giỏi nếu có người kiện hoặc bắt bạn vì hoạt động phi pháp mà bạn không biết.

Lưu ý: tất cả những ai tiêm vaccine ở VN đều bị lộ thông tin, bao gồm những người không sử dụng internet. Thông tin có thể gồm: tên, ngày sinh, nơi sinh, số điện thoại, số CMND, số BHYT, số BHXH, địa chỉ thường trú và tạm trú, địa chỉ nơi làm việc và tên công ty, thông tin sổ hộ khẩu như cha mẹ và anh chị em, và nhiều thông tin khác. Hầu hết thông tin này đều không thay đổi cả đời, nên rủi ro đã lộ thì sẽ bị lộ cả đời, nên mọi người hãy cẩn thận thì vẫn hơn.

Cuối cùng, lỗ hổng đã được sửa. Điều đó có nghĩa là những ai tiêm vaccine mũi thứ nhất từ nay về sau sẽ không bị lộ do lỗ hổng này nữa. (Còn có lỗ hổng khác nữa không thì còn quá sớm để tiên đoán). Nhưng cũng có thể bạn may mắn là thông tin của bạn chưa được nhập vào hệ thống mặc dù bạn đã tiêm mũi 1 từ lâu, khi đó thông tin của bạn chưa bị lộ.

Monday, August 9, 2021

"Làm việc với ... kiểu gì cũng lên chức đã là truyền thống"

Bài này nói về một sự kiện một công ty an ninh mạng hàng đầu của một nước bị hack. Câu trên là của vị Tổng giám đốc công ty đó, khi chat với ban lãnh đạo khi đề cập đến những người được thăng chức trong chính quyền nào đó.

Bài này chỉ tổng hợp thông tin, không dùng để đoán bất cứ điều gì.

Câu chuyện xoay quanh việc mã nguồn phần mềm an ninh của công ty kia bị đem đi rao bán ở đây. Tóm gọn lại như sau:

  1. Một hacker nào đó đăng bán mã nguồn và một số dữ liệu của công ty kia bao gồm cả dữ liệu của cơ quan tình báo của chính quyền nước kia.
  2. Công ty đó khẳng định mã nguồn do nhân viên đã nghỉ việc đánh cắp, nên dữ liệu đã cũ và không ảnh hưởng đến khách hàng hiện tại.
  3. Hacker kia cung cấp thêm lịch sử chat gần đây của ban tổng giám đốc để chứng minh mình đã hack thành công vào tài khoản super admin. Link bổ sung.

Có thể nhận thấy động cơ của hacker kia rất đơn giản: Bán lấy tiền. Cung cấp thêm thông tin chat cũng để khẳng định họ có quyền kiểm soát vào thời điểm đang diễn ra (không phải dữ liệu cũ), tức là gián tiếp khẳng định mã nguồn mà họ có là rất giá trị, tất nhiên không ngoài mục đích kiếm tiền.

Hành động ngoài lề của công ty kia là đang liên hệ với cơ quan chức năng để xử lý pháp luật, và vẫn chưa thấy hành động gì để bảo vệ khách hàng hiện tại của mình, ngoại trừ khẳng định suông rằng "Không có chuyện bị lộ thông tin".

Update 11/8/2021: Công ty kia tiếp tục khẳng định chuyện này là nội bộ, và để chứng minh điều đó, hacker tiếp tục tải ảnh chụp trình chat với tên người đăng nhập là "Ngô Tuấn Anh" (đúng là nhân viên công ty). Chưa rõ phía công ty sẽ xử lý nhân viên này thế nào. Ảnh chụp cũng xuất hiện Jira board và terminal command có dấu hiệu của công ty kia.

Update 11/8/2021: Trong diễn biến không biết có liên quan hay không, công ty kia tổ chức bán máy thở phi lợi nhuận. Thông tin được truyền thông đăng tải mạnh mẽ.

Update 14/8/2021: Giờ thì hacker tự nhận mình chính là chủ tịch công ty, bằng việc đăng hình chụp chứng tỏ đang login vào tài khoản của giám đốc.

Update 14/8/2021: Vị chủ tịch công ty lên tiếng trên mạng xã hội: "An ninh mạng THỰC CHIẾN mới mạnh".

Update 15/8/2021: Hacker đăng tải video tấn công SQL Injection, source code của VPN, và video xâm nhập vào mạng lưới nội bộ. Hacker cũng khẳng định BKAV đã tắt server để tránh việc hack trên live stream.

Update 22/08/2021: Hacker có nhắc lại sự kiện BKAV bị hack năm 2012, trong đó kẻ tấn công dù không gây hại cho BKAV nhưng vẫn bị ngồi tù 8 tháng, còn người thông báo cho BKAV biết thì được nhận thưởng 3,5 triệu đồng.

Update 22/08/2021: Một người nào đó thông báo có thể hacker không thật sự có được dữ liệu, bằng việc cung cấp bằng chứng email qua lại giữa người đó và hacker.

Update 25/08/2021: Trang diễn đàn nước ngoài nọ đã không còn truy cập được. Tôi sẽ cập nhật bằng link archive.

Tái bút: Tôi chỉ tổng hợp thông tin, không đưa ra dự đoán cũng không chọn bên trong tranh chấp và không được lợi vì việc này.

Tuesday, April 13, 2021

Giải thích ngắn gọn về DeFi

DeFi viết tắt của Decentralized Finance, có thể dịch thành dịch vụ tài chính phi tập trung. Dịch vụ tài chính thường được đa số hiểu là những gì liên quan đến mua bán cổ phiếu, trao đổi tín dụng, vay mượn. Còn phi tập trung ngày nay được hiểu là liên quan đến tiền mã hóa (cryptocurrency). Hình thức phi tập trung (decentralized) là một cuộc cách mạng, không nó không cần một bên uy tín đứng ra bảo lãnh giao dịch, thông thường đó là sàn giao dịch, do vậy nó mang lại sự tự chủ cho các bên liên quan đến hoạt động tài chính mà thôi.

Bài này không đi sâu vào giải thích cái lợi và hại của Decentralized và Centralized, mà chỉ tập trung vào các hình thức tài chính được xây dựng trên hệ phi tập trung, cũng chính là một trong các nguyên nhân khiến giá crypto tăng nhanh trong thời gian vừa qua.

Trading

Nói sơ về cái này trước khi bắt đầu. Trading là hoạt động mua bán một cái gì đó, trong crypto trading, cái này thường là các token hay cryptocurrency như Bitcoin, Ethereum,... Hoạt động trading do các sàn nắm giữ, và họ cần có sổ lệnh (order book).

Một người muốn mua, họ sẽ tìm một lệnh bán của một người khác trong sổ lệnh, và khớp lệnh, tức chuyển tiền và token từ người này sang người kia. Giao dịch diễn ra như vậy sẽ có phí giao dịch, và sàn sẽ thu phí giao dịch đó để hoạt động.

Tuy nhiên, hoạt động trading này phần lớn là dạng centralized, thuộc quyền quản lý của các sàn như Binance, Coinbase, KuCoin,... Khi đó người dùng phụ thuộc vào sàn, nếu sàn bị hack hoặc sàn ôm tiền bỏ trốn thì người dùng sẽ mất tiền luôn.

Swap

Cái này là thứ đầu tiên trong chuỗi liên quan đến DeFi. Swap, nghĩa là đổi chác, cũng gần giống như việc mua bán, nhưng lại dựa vào hệ thống phi tập trung. Nổi tiếng nhất có lẽ là UniSwap.

Người ta có thể đổi bất cứ token nào để lấy một token khác, chỉ cần có người chấp nhận. Điều đó có nghĩa là không nhất thiết phải dùng USD để mua ETH hay BTC, mà có thể dùng BTC để đổi lấy ETH.

Mặc khác, ví dụ một người đang giữ USDT (một loại token có giá trị tương đương với USD) dùng nó để đổi lấy ETH. Có thể nói người đó đã mua ETH bằng USDT, và giao dịch swap này cũng giống y hệt như trade, khác biệt duy nhất có lẽ là không có sự xuất hiện của người bán và sổ lệnh. Chính vì không cần sự xuất hiện của người bán mà hoạt động này diễn ra nhanh hơn. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là lấy đâu ra số ETH để người ta đổi?

Liquidity pool

Để giải quyết bài toán lấy đâu ra ETH ở trên, người ta mới lập ra các kho lưu giữ gọi là liquidity pool.

Hiểu đơn giản, có những người tin vào giá trị của ETH về dài hạn cũng như sự ổn định của USDT, họ sẽ tạo ra một liquidity pool giữa 2 token này, cho phép bất cứ ai đổi qua lại giữa chúng. Họ làm vậy là để ăn phí giao dịch swap. Do đó, giúp họ gia tăng số USDT và ETH trong tương lai.

Cần lưu ý là các liquidity pool thường được giữ ở mức cân bằng. Tức là giả sử giá ETH là 1000 USDT, thì trong pool số lượng USDT sẽ gấp 1000 lần ETH (giả sử 1000 ETH và 1 triệu USD), giúp pool ở thế cân bằng, tạo điều kiện cho mọi người swap khi muốn.

Nếu bị mất cân bằng, ví dụ 1 triệu USDT nhưng có tới 1100 ETH, nghĩa là tỷ lệ swap là 1.1 ETH ăn 1000 USDT. Khi đó sẽ có một ai đó bỏ vào 50 nghìn USDT để đổi lấy 55 ETH, người đó đem ra ngoài đổi lấy 55 nghìn USDT theo giá thị trường, tức là đã làm lời 5000 USDT. Ngược lại, số còn lại trong pool sẽ là 1.050.000 USDT và 1045 ETH, một tỷ lệ khá là tương đương với giá thị trường. (Nếu có người cho rằng nó không tương đương thì họ sẽ swap tiếp để khiến nó tương đương).

Đó là lý do khiến liquidity pool thường là dạng cân bằng động. Cân bằng này có thể rất dễ phá hủy, nhưng nếu có sự mất cân bằng lớn, quá trình điều chỉnh sẽ diễn ra.

Liquidity provider

Dành riêng một phần để nói về những người muốn cung cấp liquidity, tức là những người đưa token vào pool cho người khác swap.

Tại sao họ lại cung cấp liquidity? Như đã nói ở trên, họ làm vậy để thu lợi từ phí giao dịch. Khác với các sàn giao dịch tập trung truyền thống, chính sàn là nơi thu lợi nhiều nhất từ giao dịch mua bán của người trade, volume giao dịch mỗi ngày của các sàn rất lớn lên đến hàng trăm tỷ USD và chỉ cần sàn lấy phí 0.1% cũng đã thu về hàng trăm triệu USD mỗi ngày. Trong hệ thống phi tập trung, phần lớn phí giao dịch rơi vào tay những người cung cấp liquidity.

Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất của họ chính là impermanent loss. Nói đơn giản, khi giá ETH xuống so với USDT, các nhà cung cấp liquidity sẽ nhận nhiều ETH hơn là USDT, và vì giá ETH thấp nên giá trị ước tính của họ dựa trên USDT sẽ bị giảm, mà giảm còn nhanh hơn số lượng phí giao dịch thu được. Trong chiều ngược lại, nếu giá ETH tăng, các liquidity provider sẽ nhận nhiều USDT và ít ETH hơn, do đó giá trị ước lượng "nếu họ không tham gia cung cấp liquidity" sẽ cao hơn giá trị hiện tại của họ. Nói nôm na, giá lên thì giàu chậm, giá xuống thì cũng nghèo từ từ. Nhưng, nếu giá cứ dao động lên xuống liên tục, tiền phí giao dịch sẽ tăng đáng kể trong khi giá trị của ETH gần như không đổi so với USDT, kịch bản này khiến họ giàu nhanh hơn giới trader (hoặc là swapper).

Yield farming

Tới phần thú vị rồi đây! Hiện nay, có rất nhiều bên làm liquidity pool, và lợi nhuận từng bên có thể khác nhau, tùy từng thời điểm. Có lúc bên này lợi nhuận đến 300% trong khi bên khác có 10% trong cùng một cặp liquidity. Và thế là câu chuyện về các bên buôn lậu bắt đầu ("buôn lậu" là từ mình nói, chứ ngoài kia người ta gọi mĩ miều là "yield farming" tức là "cày lợi tức"). Nổi tiếng nhất chắc là Yearn.finance.

Việc "cày lợi tức" này khá đơn giản: Khi một liquidity pool nào đó có lợi tức quá cao so với một pool khác, những "nông dân" (farmer) sẽ rút bớt liquidity từ bên ít lợi chuyển sang bên lợi nhiều hơn, và ngay lập tức ăn khoảng chênh lệch lãi suất.

Muốn làm được điều đó, các farmer phải có sẵn liquidity ở cả 2 bên. Nếu một người tự làm thì cũng okay, nhưng lưu lượng sẽ không nhiều và không tối đa hóa lợi nhuận. Nhưng nếu có một pool do các farmer liên kết lại với nhau, farmer này có liquidity bên pool này, farmer khác lại có liquidity bên pool khác, giờ họ liên kết lại trong một chương trình tự động, để khi có chênh lệch thì liquidity sẽ từ bên này chuyển qua bên kia. Lợi nhuận từ việc farming chung tất nhiên sẽ chia đều.

Việc dồn liquidity vào một pool đang có lãi cao sẽ khiến lãi của nó bị rớt dần xuống, trong khi pool còn lại do bị thiếu hụt liquidity sẽ gây ra trạng thái lãi tăng lên trở lại. Đến khi cân bằng thì chương trình farming sẽ tự cân bằng lại, và chờ kèo farming tiếp theo.

Leveraged yield farming

Giờ tiếp tục với cái vụ yield farming ở trên, rõ ràng là các farmer cần một lượng lớn liquidity ở nhiều liquidity pool khác nhau, để thời cơ đến là chộp ngay. Thêm nữa, nếu có điều kiện, họ còn mong muốn tăng lượng cung cấp lên, bởi hoạt động cung cấp pool này chỉ có lời không có lỗ, nếu bỏ qua impermanent loss. Tức là nếu tìm được một ai đó sẵn sàng ôm một loại token nào đó, bất kể giá của token đó lên xuống thế nào, thì farmer có thể giúp gia tăng số lượng token đó bằng cách đưa cho farmer và chờ lấy lãi.

Bằng cách mượn thêm nhiều token và tiền, farmer có thể tăng volume chuyển qua lại giữa các pool, tạo ra lợi nhuận lớn hơn số lượng tiền và token mà họ đang giữ. Vụ này cũng giống như margin trade trong chứng khoán, khi người chơi mượn tiền và cổ phiếu để tạo ra đòn bẩy giao dịch. Khác biệt chính là hình thức yield farming này không phải mua bán vốn rất rủi ro, mà chỉ là tìm cách cân bằng lợi nhuận giữa các nhà cung cấp liquidity vốn có rủi ro thấp hơn nhiều.

Leverage yield lending

Muốn mượn tiền hay token, chắc chắn phải có người cung cấp. Nổi tiếng nhất trên sân chơi mới này có lẽ là Alpaca.finance. Những người cung cấp sẽ bỏ tiền hoặc token vào một lending pool, khi có một ai đó mượn để farm thì farmer sau đó phải trả lại cả vốn lẫn lãi, và phần lãi sẽ được phân bổ đều cho mọi người trong lending pool.

Càng nhiều người mượn, lãi suất càng tăng, và khi càng nhiều người cung cấp, lãi suất càng giảm.

Sự khác biệt lớn nhất giữa yield lending và liquidity pool chính là mức độ chắc ăn. Trong khi người cung cấp liquidity pool có thể gặp impermanent loss, khi mà số token có thể bị giảm khi giá tăng, thì người cung cấp yield lending không gặp vấn đề đó. Nguyên nhân nằm ở chỗ nếu token đã mượn bị giảm số lượng, thì người mượn (tức farmer) sẽ bị thanh lý tài sản để trả lại token cho người cung cấp.

Thay lời kết

"Đường còn dài, gian nguy còn nhiều" (và cơ hội cũng vậy). Có một điều chắc chắn: DeFi đã là một cuộc cách mạng về tài chính. Thay vì cơ hội trở nên thịnh vượng chỉ dành cho tầng lớp có nhiều tiền, thì giờ cơ hội lại được trao cho tất cả mọi người. Tất nhiên, người giàu sẽ càng giàu thêm, nhưng người có vốn ít vẫn có cơ hội.

Tất cả những gì chúng ta cần làm đó là tham gia vào mạng lưới này. Ai bảo tham gia lĩnh vực tiền mã hóa là rủi ro cao nữa cơ chứ? Chỉ cần không đặt chân vào lĩnh vực rủi ro như trading hay swapping hay leveraged thì vẫn còn có quá nhiều con đường để nhận lãi suất cao hơn nhiều so với ngân hàng

----------

Từ chối trách nhiệm: Tham gia hay không là quyền của mỗi người, và ai tham gia phải tự chịu trách nhiệm. Tác giả có tham gia tiền mã hóa, bao gồm ôm coin lâu dài (HODL), trading, margin & future trading, swapping, cung cấp liquidity pool, cung cấp leveraged yield lending. Bài viết hoàn toàn là hiểu biết cá nhân trong quá trình sử dụng, và rất có thể không áp dụng cho mọi trường hợp.

Tái bút: Thực tình thì cũng không khuyên mọi người tham gia mấy vụ chắc ăn như liquidity pool hay leveraged yield lending, bởi vì càng nhiều người cung cấp thì lợi nhuận càng giảm. Hehehe.



Biểu mẫu liên hệ

Name

Email *

Message *