Friday, February 4, 2022

Cách mạng năng lượng tái tạo

Bài này tôi lấy Úc nơi tôi đang sống làm ví dụ, nhưng các vấn đề được đề cập thì tôi nghĩ là chung cho mọi quốc gia.

Úc là một nước giàu tài nguyên có thể nói là nhất nhì thế giới, đặc biệt là than đá. Và thực tế trên thế giới, người ta cũng sử dụng than đá để phát điện, chính vì vậy Úc trở thành trung tâm của ngành điện than toàn cầu. À, nói cho chính xác, "đã từng" là trung tâm ngành điện than toàn cầu. Mặc dù Trung Quốc là nước phát thải nhiều nhất, bởi họ đốt nhiều than đá nhất để phát điện, nhưng phần lớn than đá được nhập khẩu từ đất nước xuất khẩu than đá lớn nhất thế giới, là Úc.

Những năm gần đây, khi xu hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo mở rộng trên khắp thế giới, chính quyền Úc rơi vào tầm ngắm của giới vận động môi trường và chống biến đổi khí hậu.

Câu chuyện than đá

Từ hơn trăm năm trước, khi người ta bắt đầu dùng than đá để đun sôi nước, dẫn hơi nước qua tua bin phát điện, cho đến ngày nay, máy móc và công nghệ trong nhà máy điện than đá đã nâng cấp rất nhiều để phát thải thấp hơn, nhưng phát thải vẫn là phát thải. Tuy nhiên, còn có một câu chuyện khác liên quan đến than đá.

Nhà máy điện than Playford ở bang South Australia đã bị phá hủy. Nguồn: wikimedia

80% nhà máy điện than đá và khí gas ở Úc sẽ hết hạn vào khoảng năm 2040. Tức là đến lúc đó, 80% nhà máy sẽ phải đóng cửa trừ khi họ thực hiện đợt tu bổ lớn và thay thế tất cả các máy móc hết hạn sử dụng. Ở Úc, chuyện máy móc hết hạn là phải bỏ, tất nhiên, họ có thể bán lại máy hết hạn cho các nước nghèo hơn, nhưng về cơ bản họ không thể sử dụng nó ở Úc nữa. Tức là chính quyền phải quyết định: một là đóng cửa nhà máy luôn, hai là tiếp tục nâng cấp thiết bị mới để xài tiếp trong 100 năm tiếp theo. Nếu họ lựa chọn nâng cấp, có nghĩa là chính quyền phải lấy tiền thuế của dân để đầu tư vào công cuộc nâng cấp này, trước khi các nhà máy thu lại tiền và trả nợ.

Tất nhiên, không phải người dân nào cũng thích điều này. Nhất là khi người dân "bị dắt mũi" bởi truyền thông và giới vận động môi trường, số lượng người phản đối điều đó càng lúc càng tăng. Và sẽ là "tự sát chính trị" đối với bất cứ chính trị gia nào tỏ ra ý định ủng hộ việc dùng tiền thuế cho điện than đá. Cho nên, có vẻ điều đó không dễ gì diễn ra.

Tuy vậy, cũng khó đảm bảo công cuộc dịch chuyển sang năng lượng tái tạo sẽ thành công.

Nguyên nhân chính nằm ở chỗ năng lượng tái tạo như gió hay mặt trời thì rất chụp giựt, lúc có lúc không, còn người sử dụng thì lại muốn năng lượng luôn sẵn sàng khi họ cần. Do vậy, chúng ta luôn cần một hình thức phát điện có thể sử dụng được khi gió và mặt trời không phát điện được. Đây chính là lý do chúng ta luôn cần có điện than đá.

Khó, nhưng không phải không có cách, và tôi sẽ đề cập vấn đề này sau.

Năm 2017, CSIRO (cơ quan nghiên cứu nổi tiếng của chính quyền Úc) ước tính rằng chúng ta cần 1 ngàn tỷ đô chuyển dịch hoàn toàn sang năng lượng tái tạo. 5 năm sau, tức mới đầu năm 2022, con số ước tính này giảm còn 500 tỷ đô, nhờ sự phát triển của công nghệ lưu trữ điện. Sự cải thiện này còn gợi ý sẽ có thể còn giảm nữa với những công nghệ mới được phát minh trong tương lai. Do vậy, niềm tin của người dân và chính quyền vào điện tái tạo là một thứ gì đó có cơ sở.

Đến năng lượng mặt trời hay gió

Ngoài than đá, Úc còn sở hữu một loại tài nguyên khác, đó là điện mặt trời. Nước Úc rộng, thưa dân, và nhiều sa mạc. Sa mạc tồn tại là do lượng mưa ít, tức là lượng mây cũng ít, cũng có nghĩa là năng lượng mặt trời dồi dào. Câu chuyện giàu tài nguyên còn kèm theo các quặng khoáng sản như đất hiếm, lithium, cobalt,... là những thứ cần thiết cho ngành sản xuất panô điện mặt trời.

Tóm lại, về lý thuyết, Úc hoàn toàn có thể tự chủ được nếu dùng điện mặt trời, từ khâu sản xuất điện đến khâu chế tạo vật tư sản xuất điện mặt trời. Và thực tế là có rất nhiều nhà máy điện mặt trời được triển khai trên khắp nước Úc.

Tuy nhiên, đất nước rộng và thưa dân lại kéo theo một vấn đề khác: truyền tải điện, nhất là việc truyền tải đến các vùng xa xôi.

Ai cũng biết kẻ thù số một của ngành truyền tải điện chính là điện trở của dây dẫn. Dây điện càng dài, điện trở càng tăng, năng lượng tiêu hao trên đường dây càng lớn, đến mức nếu kéo dây 1000Km mà không tiếp điện thì đến nơi nhiều khi chẳng còn điện để xài.

Phương án được khuyến khích ở Úc chính là việc mỗi nhà tự trang bị panô điện mặt trời. Họ sẽ dùng nó vào lúc có nắng, nếu không dùng hết họ có thể chuyển ngược vào điện lưới, và khi hết nắng, họ sẽ lại lấy điện từ mạng lưới mà xài. Tất nhiên, giá thu mua điện của dân sẽ thấp hơn nhiều so với điện mà dân rút ra từ điện lưới, nhưng nó cũng làm giảm hóa đơn điện rất đáng kể. Thậm chí nếu ban ngày mà họ nạp điện vào điện lưới đủ nhiều, nhiều khi ban đêm sẽ chẳng cần trả tiền điện.

Điều thú vị nằm ở chỗ việc này giúp giảm thiểu vấn đề của truyền tải điện, bởi người dân phần lớn sẽ sử dụng điện tại nhà (truyền tải = 0) hoặc xài điện của những nhà lân cận có điện mặt trời. Nhờ vậy, lượng điện cần cung cấp thêm từ các nhà máy điện lớn đến các khu xa xôi sẽ giảm đáng kể.

Thậm chí, người dân ở vùng xa xôi còn được hỗ trợ nếu mua pin trữ điện mặt trời, giúp cho họ có thể tự cung tự cấp đối với nhu cầu năng lượng của gia đình mình.

Và hệ thống trữ điện

Hệ thống trữ điện (battery system) là rào cản lớn nhất cho việc loại bỏ điện than đá, nó cũng là thứ ngốn chi phí lớn nhất trong cái vụ 500 tỷ đô mới đề cập ở trên. Có khá nhiều phương án được đưa ra, tôi sẽ điểm qua một số ý tưởng chính.

Phương án đầu tiên là Snowy 2.0 mà bang New South Wales đang theo đuổi. Snowy vốn là hệ thống đập nước ở vùng núi Snowy, cũng là một trong những hệ thống thủy điện lớn nhất thế giới. Kích thước mỗi đập tuy không to bằng đập Tam Hiệp, cũng không cao bằng đập Hoover, nhưng gồm rất nhiều đập nhỏ, liên kết với nhau. Gọi là "đập" nhưng thực chất họ chỉ khoan núi và dẫn nước vào tua bin, có thể hiểu họ dùng chính các dãy núi làm đập, và vẫn duy trì dòng chảy tự nhiên cho các loài hải sản di cư, đồng thời nó có thể tồn tại vững chãi kể cả khi có động đất mà không phải nươm nướp lo sợ xả lũ. Snowy 2.0 bổ sung thêm tính năng bơm nước lên cao khi có điện dư từ điện mặt trời hay điện gió, và xả nước phát điện nếu nguồn điện bị thiếu hụt.

Thứ hai thì không thể không kể đến hệ thống pin cỡ lớn, đang là hướng tiếp cận ở bang South Australia, bang Victoria và bang Western Australia. Tesla là công ty đi đầu trong mảng này, họ sản xuất pin và kết nối chúng lại thành một hệ thống pin đến hàng trăm megawatt. Các hệ thống này được đặt gần các cánh đồng điện gió hay điện mặt trời lớn, giảm thiểu chi phí truyền tải điện. Đó cũng chính là lợi thế của nó: có thể đặt ở khắp mọi nơi, không phụ thuộc vào địa hình như Snowy 2.0 kia. Mỗi hệ thống điện tuy chỉ có thể cung cấp tải nhỏ, nhưng người ta rồi sẽ có thể triển khai nó khắp mọi nơi. Vấn đề duy nhất chính là việc thiếu thiết bị, do nút thắt ở việc khai khoáng, khiến nó được triển khai một cách rất chậm chạp.

Hệ thống pin Tesla giữa cánh đồng điện gió Hornsdale. Nguồn: David Clarke/flickr (cc by-nc-nd 2.0)

Một ý tưởng khác đang được nghiên cứu là việc điện phân nước rồi lưu trữ hydro dưới dạng lỏng, khi nào cần điện thì đốt hydro để chuyển thành nước, và lấy năng lượng từ đó. Đây là phương án khá thú vị, đang được nghiên cứu để triển khai diện rộng ở bang Western Australia và vùng Northern Territory. Cái thú vị nằm ở chỗ, hydro lỏng có thể được vận chuyển và xuất khẩu sang các nước khác (nghe bảo Nhật là nước đầu tiên sẽ mua hydro lỏng từ Úc). Đây cũng là chủ trương lớn của Úc để giúp nước này tiếp tục là nước xuất khẩu năng lượng hàng đầu thế giới, trong tiến trình loại bỏ than đá và thay thế bằng năng lượng tái tạo.

Suiso Frontier, tàu vận tải hydro lỏng đầu tiên trên thế giới. Nguồn: dự án HySTRA

Còn một ý tưởng nữa, mà tôi muốn dành riêng một đề mục để nói.

Rồi cả "nhà máy điện phân tán"

Dùng từ "phân tán" ở đây không đúng lắm với thuật ngữ người ta hay dùng ở Úc, đúng ra là "nhà máy điện ảo" (virtual power plant), nhưng mà từ phân tán thì sát nghĩa hơn. À, có thể dùng từ "phi tập trung" cho có vẻ hợp với trào lưu DeFi: nhà máy điện phi tập trung - decentralized power plant =))).

Ý tưởng của nó là kết nối hệ thống trữ điện tại nhà của mọi người lại, thành một nhà máy điện lớn và phân tán, để khi có nhu cầu điện ở vùng đó thì sẽ trích điện từ hệ thống pin trữ điện và cho vào lưới điện. Điều này có nghĩa là công ty làm "điện phân tán" sẽ có quyền quyết định lấy điện từ pin trữ điện tại nhà người dân hay không và khi nào họ làm điều đó. Thông thường, họ chỉ lấy cách này khi có nhu cầu cao về điện nhưng không đủ nguồn cung từ điện mặt trời hay điện gió, ví dụ như ban đêm.

Nhìn tổng quát về điện mặt trời ở hộ gia đình sẽ như sau:

  1. Khi có nắng, panô điện mặt trời sẽ phát điện, cung cấp cho nhu cầu sử dụng tại nhà.
  2. Nếu nhu cầu sử dụng của gia đình lúc có nắng mà ít, lượng điện dư sẽ chuyển vào pin trữ điện của gia đình.
  3. Nếu pin trữ điện đã đầy mà điện mặt trời vẫn còn, điện dư lại được bán lại cho điện lưới với giá rẻ.
  4. Khi hết nắng, gia đình sẽ dùng điện đã trữ trong pin của gia đình.
  5. Khi lưới điện có nhu cầu cao, mà pin trữ điện còn hơn 20% dung lượng thì nhà máy điện phân tán mới trích xuất điện trong pin và bán cho điện lưới với giá cao.
  6. Như vậy, nhà máy điện phân tán ăn được chênh lệch giá bán cho điện lưới và giá mua điện từ pin trữ của người dân, người dân thì thêm thu nhập, còn lưới điện thì thêm điện cung cấp cho nơi cần xài.

Điểm lợi của phương án này nằm ở chỗ chi phí khởi đầu được chia nhỏ và do người dân gánh chịu. Ở mức độ của công ty điện, họ chỉ cần đưa ra mức giá hấp dẫn là được. Nói chung cũng là chuyện cân bằng chi phí ngắn hạn với dài hạn, giữa việc bỏ tiền mua pin trữ điện lúc đầu với lợi nhuận thu được hàng tháng. Nếu kết thúc thời hạn bảo hành của pin mà dã thu lợi bằng hoặc hơn giá trị của pin thì rất đáng để cân nhắc.

Còn về phía chính quyền, phương án này giúp cho các vùng xa xôi được tiếp cận nguồn điện ổn định một cách dễ dàng hơn, phần nào giảm đầu tư của chính quyền vào lĩnh vực hạ tầng điện, và sử dụng tiền tiết kiệm đó khuyến khích người dân mua thêm pin trữ điện. Thực tế, chính quyền Úc đang hỗ trợ khá nhiều chi phí mua pin trữ điện cho người dân vùng xa xôi.

Tổng kết

Sẽ còn cần thêm nhiều ý tưởng nữa để năng lượng tái tạo thay thế được điện than, nhưng phần nào thì chiến lược không điện than 2050 có khả năng thành công rất cao. Nhất là khi cao trào năng lượng tái tạo đang lan truyền rộng khắp trong suy nghĩ của người dân.



Thursday, January 20, 2022

Làm thế nào có tiền đầu tư

Có nhiều người thắc mắc với tôi là họ muốn đầu tư nhưng không có tiền thì làm thế nào, đây là hướng dẫn dành cho người nghiêm túc:

Bước 1, ghi lại tất cả các chi tiêu hằng ngày, và mỗi tuần kiểm kê con số để đảm bảo không bị lệch. Quan trọng là phải tự mình ghi nó để có cảm nhận về chi tiêu của mình. Tôi dùng MoneyLover từ gần chục năm rồi, các bạn có thể thử.

Bước 2, tìm con số chi tiêu tối thiểu mỗi tháng. Số tối thiểu này cần phải lược bỏ những thứ không phải tháng nào cũng mua ví dụ như quần áo, điện thoại, sửa xe,...  Thông thường bao gồm tiền nhà, điện nước, ăn uống, đi lại. Chúng ta có kỳ vọng con số này bằng 50-60% thu nhập mỗi tháng.

Bước 3, tạo quỹ dự phòng bằng 3 lân chi tiêu tối thiểu. Nếu chi tiêu tối thiểu của bạn bằng 50% thu nhập, bạn sẽ cần 3 tháng để có đủ. Tiền này phải bỏ vào trong tài khoản tiết kiệm ngay, không được rút ra khi còn công việc có thu nhập. Bởi nó chính là tiền cứu bạn khi bạn mất việc và phá sản đầu tư.

Bước 4, xác định mục tiêu, ví dụ một năm phải đầu tư được 20% thu nhập. Cũng có nghĩa là mỗi tháng lúc nhận lương phải bỏ 20% vào quỹ đầu tư ngay lập tức. Làm điều đó bất kể có thiếu tiền nhà hay tiền ăn hay không. Tiền nhà có thể khấc, tiền ăn có thể nhịn, nhưng tiền đầu tư thì nhất quyết không đụng vào.

Bước 5, tính lại xem 80% còn lại có đủ chi trả các chi phí không? Nếu có, giảm xuống còn 70% thì thế nào? Đến khi tìm thấy một con số eo hẹp, thì hãy sử dụng con số đó làm budget. Số tiền dôi ra giữa mục tiêu 20% và con số budget chính là số tiền để đầu tư mạo hiểm một xíu, ví dụ như chứng khoán. Nếu 80% mà không đủ chi trả thì quay lại bước 2, tìm nguồn thu khác hoặc giảm chi tiêu hơn nữa để về mức 50% thu nhập.

Bước 6, kiểm tra chi tiêu liên tục, đánh giá lại tháng này có dư ra cắc bạc nào không? Không dư thì thôi, còn có dư thì lập tức ném nó vào kênh đầu tư siêu mạo hiểm như crypto. Nên nhớ, chỉ mua, không bán, bởi tiền đó là tiền thừa.

Dừng lại một chút để nói về mấy con số. Giả sử bạn có thu nhập 20 triệu VNĐ/tháng, lập tức bỏ 4 triệu vào tài khoản đầu tư, kênh tốt cho nó thường là ETF bởi tính ổn định và lãi tốt ở dài hạn, số tiền này không được rút ra cho đến khi bạn nghỉ hưu. Giờ coi như bạn có thu nhập có 16 triệu, nhưng chi tiêu tối thiểu là 10 triệu, dôi ra chút để mua quần áo và sửa xe và nhiều thứ khác, bạn xác định budget là 14 triệu mỗi tháng. Như vậy thu nhập 16 triệu và không thể chi hơn 14 triệu, 2 triệu kia lập tức kiếm cổ phiếu công ty nào đó mà mua, một vài năm có lời thì chốt để mua cái khác. Với 14 triệu trong budget, nếu bạn chi tiêu lố thì ghi nợ đó, tháng sau ráng giảm chi tiêu để trừ nợ tháng trước, còn nếu bạn chi tiêu ít hơn budget giả sử chỉ 13 triệu thì bạn có ngay 1 triệu để ném vào crypto và đợi nó nhân đôi hay nhân 3.

Nên nhớ một điều, đầu tư vào crypto hay chứng khoán thì có thể mất trắng, nên đừng lo lắng khi bị lỗ. Đằng nào thì bạn cũng có quỹ dự phòng và tài khoản đầu tư ETF dài hạn rồi.

Những gì diễn ra đằng sau các hợp đồng vay tiền mua nhà

Hầu hết mọi người đều nghĩ hợp đồng vay tiền mua nhà đơn giản là hợp đồng vay có thế chấp, giữa người vay tiền và ngân hàng thông qua một bên làm cò trung gian (broker). Theo đó, ngân hàng lấy tiền ra cho người dân vay, người dân có nghĩa vụ trả lãi hàng tháng, nếu không thể trả nổi nữa, thì ngân hàng phát mãi căn nhà lấy tiền trả lại nợ.

Thực tế thì câu chuyện đằng sau còn kéo dài hơn và thú vị hơn. Tôi nêu lại một số điểm chính, không phân tích sâu thêm:

  • Người dùng mua nhà, thế chấp đúng căn nhà để vay và trả lãi theo tháng => đây là hợp đồng vay tiền.
  • Ngân hàng thông qua broker đứng ra trả tiền cho người mua nhà, và là người sở hữu thật sự của hợp đồng vay tiền (không phải chủ sở hữu nhà nhưng là chủ sở hữu hợp đồng vay).
  • Broker có đội ngũ chăm sóc khách hàng, nói chuyện với người mua nhà khi cần thiết, và nhận hoa hồng trên tiền lãi hàng tháng.
  • Trong mắt ngân hàng, hợp đồng thuê nhà không khác gì stock: có thanh khoản (là căn nhà thế chấp) + có giá trị hiện hữu (valuation - chính là tổng số tiền mà người mua nhà phải trả = tổng số tiền đã vay - tổng số tiền phải trả) + có cổ tức (chính là tiền lãi hàng tháng trừ cho các loại hoa hồng thuế phí).
  • Đã giống stock thì tất nhiên có thể giao dịch được, và thế là một marketplace cho việc chuyển giao hợp đồng vay tiền bắt đầu.
  • Trên thực tế, người mua các hợp đồng vay tiền là quỹ hưu trí hoặc quỹ lớn hoặc các nhà tư bản lớn, vốn cần một kênh đầu tư sinh lợi tốt mà rủi ro thấp và dù thế nào đi nữa cũng không lỗ (thứ còn lại duy nhất có đặc tính "không bao giờ lỗ" là trái phiếu chính phủ, nhưng lại lãi quá thấp).
  • Hợp đồng này có đặc điểm riêng biệt là giá trị càng nhỏ thì rủi ro càng thấp (tức người vay còn nợ ít trong khi tài sản thế chấp càng có giá trị so với số nợ). Bởi thế sẽ có rất nhiều phân khúc cho người mua hợp đồng lựa chọn, thậm chí họ có thể chọn tất cả các phân khúc từ rủi ro thấp đến cao, bởi ngân hàng có vô số những hợp đồng như vậy.
  • Cũng giống như cổ phiếu, các hợp đồng này có thể chuyển từ người mua này cho người mua khác.

Tóm lại, vai trò của các bên như sau:
  • Ngân hàng:
    • Đánh giá mức độ tín dụng của người vay.
    • Cho vay tiền trước (upfront).
    • Gom các hợp đồng vay tiền lại để bán lại theo gói (mỗi gói có thể chỉ bằng một phần nhỏ giá trị của một hợp đồng vay tiền).
    • Chăm sóc người vay.
  • Broker:
    • Kiếm người vay mới, giải đáp mọi thắc mắc của họ.
    • Chăm sóc người vay tiền.
    • Nhận hoa hồng từ ngân hàng.
  • Marketplace:
    • Tạo sân chơi cho ngân hàng và các nhà tư bản gặp nhau, trao đổi về các hợp đồng vay tiền.
    • Cung cấp chỉ số tín dụng (credit score) cho các bên liên quan.
    • Nhận phí giao dịch và hoa hồng từ các nhà tư bản.
  • Nhà tư bản (gọi chung cho các quỹ lớn và các nhà tư bản lớn):
    • Có vốn lớn và không muốn bị lỗ nhưng kiếm lời tốt hơn trái phiếu.
    • Mua các gói hợp đồng vay tiền và nhận lãi hàng tháng.
    • Bán lại các hợp đồng vay tiền nếu có nhà tư bản khác sẵn sàng trả giá cao hơn (giống giao dịch cổ phiếu).
  • Người vay tiền:
    • Sở hữu căn nhà.
    • È cổ trả vốn lẫn lãi cho 4 bên còn lại. Theo tháng. Và lãi sẽ chồng lãi.
Xét về động lực, có thể thấy:
  • Người vay tiền:
    • Chấp nhận trả lãi để chấp dứt việc trả tiền thuê nhà, có căn nhà mơ ước, được trải nghiệm cảm giác ấm cúng thật sự.
    • Chấp nhận thực tế là lãi suất có thể tăng hoặc giảm theo biến động thị trường.
    • Không hiểu được cái khái niệm "biến động thị trường" thực tế là chuyện do các nhà tư bản và marketplace quyết định.
    • Tuy nhiên, họ có thể thay đổi ngân hàng hay broker nếu tìm được kèo khác thơm cho họ.
  • Nhà tư bản:
    • Đem tiền đầu tư, và sinh lợi nhuận tốt hơn trái phiếu mà không có rủi ro (kèo siêu thơm).
    • Luôn mong muốn lãi suất càng cao càng tốt.
  • Marketplace:
    • Do sống bằng phí giao dịch, nên luôn muốn thị trường càng sôi động càng tốt, và có 2 hướng của một thị trường sôi động:
    • Một là, số hợp đồng vay tiền càng lúc càng nhiều.
    • Hai là, lãi suất biến động lên xuống liên tục, khiến việc sang tay giữa các nhà tư bản càng lúc càng nhiều.
  • Ngân hàng:
    • Chung quy lại, họ không mất xu nào vì tiền cho vay sẽ được các nhà tư bản trả lại sau khi họ bán được hợp đồng vay tiền. Tuy nhiên, họ nhận được khoản chia phần trăm trên số lãi hàng tháng.
    • Luôn muốn giữ người vay tiền với mình, bởi đó là cách duy nhất họ có tiền. Chính vì vậy họ muốn mình có thể giảm lãi và mấy ngân hàng khác thì không giảm bằng mình.
  • Broker:
    • Luôn muốn kéo nhiều người vay càng tốt.
    • Tìm cách giảm lãi suất và các chiêu trò khác nhằm đáp ứng nhu cầu của từng người vay tiền.
Từ đó, chúng ta có thể thấy "biến động lãi suất" là do:
  • Phe ngân hàng + broker tìm cách kéo lãi suất xuống.
  • Phe nhà tư bản tìm cách kéo lãi suất lên.
  • Phe marketplace cổ vũ cho cả hai bên giằng co.
  • Còn phe người vay tiền thì tiếp tục è cổ trả lãi và gốc.

Biểu mẫu liên hệ

Name

Email *

Message *