Câu chuyện nhân dạng giới tính (gender identity)

Câu chuyện nhân dạng giới tính (gender identity) diễn ra như sau:

Đầu tiên chúng ta có:

• M(ale): Nam, bị hấp dẫn bởi nữ
• F(emale): Nữ, bị hấp dẫn bởi nam

Sau đó, từ thực tế cuộc sống, người ta thêm vào:

• L(esbian): Nữ nhưng nghĩ mình là nam, bị hấp dẫn bởi nữ
• G(ay): Nam nhưng nghĩ mình là nữ, bị hấp dẫn bởi nữ
• B(isexual): Có thể là nam hay nữ nhưng bị hấp dẫn bởi cả nam lẫn nữ

Cả 5 giới này đều là do tự nhiên mà ra. Và tôi không kiến nghị gì cả, mọi người đều bình đẳng và tự do lựa chọn lối sống của mình.

Thế rồi, người ta lại thêm vào:

• T(ransgender): Nam chuyển giới thành nữ hoặc nữ chuyển giới thành nam

Đây bắt đầu của sự khác thường:

Transgender là thứ phi tự nhiên, chỉ có thể đạt được thông qua y học, điều đó đồng nghĩa với việc có chi phí phát sinh trong việc "nhận diện" một người thuộc nhóm này. Và đó cũng có tiềm năng là nguồn sinh doanh thu khổng lồ.

Ảnh hưởng đến cơ cấu xã hội của transgender cũng lớn, khi rất nhiều người đàn ông gian lận tự nhận mình là nữ để xâm nhập nhà tắm nữ, sờ mó em bé gái và công khai nhất là tham gia các hoạt động thể thao dành cho nữ.

• Q(ueer): Là một loại giới tính mới không thuộc và không dựa trên khái niệm nam và nữ.

Nói cho rõ, queer cũng không phải thuộc về tự nhiên, mà thuộc về quan điểm và nhận thức nhiều hơn. Và nó gắn liền với xã hội họ sống.

Sự kỳ lạ của queer nằm ở chỗ, có người tự nhận "nhân dạng giới tính" là "con sói", nhưng họ không thật sự sống như loài sói cũng không giao tiếp được với sói. Tôi không nói nhiều đến việc giao tiếp và lối sống. Sự kỳ lạ mà tôi muốn nói nằm ở chỗ: Đây không phải là "giới tính", đây chỉ đơn giản là "sự nhận diện". Họ muốn mọi người gọi họ là "sói" thì cứ gọi là "sói", chứ không phải là một hình thái giới tính mới là "sói". Đây là việc bẻ cong khái niệm rất khó chấp nhận với những người bảo thủ. Như vậy nó sẽ thành một bãi chiến trường.

Sự kỳ lạ tiếp theo còn nằm ở chỗ, có người tự nhận "mình là nam nhưng có đôi chân là nữ", và vì thế họ phải được chấp nhận trong cuộc thi chạy của nữ. Như vậy, dường như không có bất cứ giới hạn nào cho việc phân loại. Mà nếu đã không thể gom nhóm để phân loại, thì việc phân loại sẽ không còn tồn tại nữa.

Nhắc lại, queer chính là khái niệm khiến cho những khái niệm về "nhận dạng giới tính" khác như male, female, lesbian, gay, bisexual không còn tồn tại như là một giới tính nữa, tất cả sẽ bị trộn vào một kho các khái niệm hỗn loạn. Và đó cũng là lý do tại sao những người theo hướng bảo thủ quay về với khái niệm mang tính sinh học hơn: giới tính sinh học (biological sex), tức lật gene ra mà coi: XX là nữ, XY là nam.

Sự lộn xộn của T và Q gây ra khiến chính cộng đồng LGB nổi giận và bắt đầu tách mình ra với phong trào "LGB without TQ+". Và họ cũng mong muốn phong trào có tên "Pride" trở về với ý nghĩa gốc của họ: chỉ vận động sự công nhận LGB - những giới tính xuất phát hoàn toàn từ tự nhiên.

Nhắc lại, "pride" là cuộc biểu tình chống lại việc xem gay, lesbian và bisexual là một loại bệnh cần khử trừ. Cuộc biểu tình này mang tính quyền con người hơn là xu hướng khuyến khích chuyển giới, hay xu hướng khiến mình khác biệt hoàn toàn với thế giới, nhưng nó lại bị lợi dụng bởi TQ+.

Góc nhìn so sánh ngành điện Úc và VN

Nhân dịp khủng hoảng điện diễn ra ở miền Bắc VN, tôi điểm qua vài sự khác biệt, hay nói cách khác là các bước cách mạng của ngành điện Úc so với VN. Bài viết nặng tính so sánh, và không đề xuất hướng đi cho ngành điện VN.

Hoàn cảnh của tôi

Hiện tôi đang sống ở Sydney, Úc, nhà có solar panel và pin trữ điện Tesla Powerwall. Hiện tại chỉ phải trả rất ít, kể cả khi phải sạc cho chiếc xe Tesla Model 3.

Đâu đó khắp nước Úc, số lượng nhà có pin trữ điện cũng không nhỏ, còn nhà có solar panel thì còn nhiều hơn nữa. Tôi đọc ở đâu đó, bảo 30% nhà ở Úc là có solar panel, và xu hướng càng lúc càng tăng nhanh.

Trung bình, nếu không có pin trữ điện, thì solar panel sẽ gánh được 1/2 nhu cầu điện của gia đình, mặc dù nắng chỉ có vào ban ngày. Nếu có pin trữ điện thì rất ít khi xài điện từ điện lưới, cả ngày lẫn đêm.

Khi mới bắt đầu tìm hiểu, tôi cũng ngạc nhiên là tại sao ở Úc lại có nhiều nhà cài solar panel, trong khi việc này ở VN là gần như không có. Muốn giải đáp, phải đi từ các khác biệt đầu tiên nhất.

1. Tư nhân hóa ngành điện

Mảng điện được chia ra làm 3 nhóm ngành: sản xuất điện, truyền tải điện và bán lẻ điện.

Trong đó, truyền tải điện là thứ được quy định chặt chẽ nhất từ chính quyền. Phương pháp tổng quan thì khá dễ hiểu: Khi mở một khu dân cư mới, chính quyền sẽ cho phép đấu thầu truyền tải điện. Thứ mà họ tranh nhau chính là tỷ suất lợi nhuận, thông qua daily supply charge và network cost.

Daily supply charge là mức tiền phải trả cho việc kết nối điện từ mỗi nhà vào điện lưới. Trừ khi bạn hoàn toàn off grid, bạn phải trả số tiền này.

Network cost được tính theo số Kwh sử dụng. Bạn sử dụng càng nhiều thì sẽ phải trả nhiều, bởi vì chính bạn gây nặng tải cho lưới điện.

Cả hai loại tiền này được dùng để trả lại cho bên truyền tải điện cho việc bảo trì lưới điện và các thiết bị cần thiết để dẫn điện về nhà người dân.

Mức lợi nhuận của công ty truyền tải điện là cố định, đi theo hợp đồng lúc đấu thầu, nhưng vẫn được điều chỉnh mỗi năm theo lạm phát và các yêu cầu nâng cấp từ chính quyền.

Bên sản xuất điện thì ít bị kềm chặt bởi chính quyền hơn nhưng họ phải có cam kết về mức sản xuất tối thiểu. Bù lại với cam kết đó là họ được quyền định giá cao hơn vào những lúc cao điểm, khi nhu cầu vượt quá mức cung ứng của hệ thống. Việc này kích thích bên sản xuất điện kiếm lời cao hơn vào giờ cao điểm.

Cuối cùng là bên bán lẻ điện, đứng trung gian giữa người dân và hệ thống sản xuất và phân phối điện. Họ gần như ít bị kiểm soát bởi chính quyền, nhưng họ bị kiểm soát bởi cạnh tranh và sự tự do lựa chọn của người dân. Thứ duy nhất mà họ phải tuân thủ là việc định mức giá tối đa do chính quyền quy định, họ không bao giờ vượt quá mức này, tiếng Anh gọi là Default market offer (DMO).

Thực tế mà nói, tôi chưa thấy công ty bán lẻ điện nào lại bán cho người dân ở mức DMO.

Các công ty bán lẻ phải gửi thông tin gói lên chính quyền, và chính quyền có một trang web so sánh giá điện cho từ nhà. Mỗi nhà, tùy nhu cầu khác nhau, mà sẽ có sự lựa chọn rẻ nhất từ các nhà bán lẻ khác nhau. Thậm chí giá bán lẻ còn thay đổi mỗi năm, khiến nhiều người cứ phải đổi nhà bán lẻ liên tục để đảm bảo mình nhận được giá rẻ nhất. Đó là sự tự do lựa chọn.

Tôi sẽ đề cập thêm về dòng tiền ở bên dưới.

2. Nâng cấp lưới điện để cho chạy 2 chiều

Đây là cái ngăn trở lớn nhất cho VN, trong việc khuyến khích người dân cài đặt solar panel.

Lưới điện, bao gồm cả các thiết bị biến thế và đồng hồ đo, ở VN là loại đi 1 chiều: từ nhà sản xuất đi lên lưới điện và đi xuống từng nhà dân.

Giả sử một người muốn lắp đặt solar panel, thì vào ban ngày khi điện mặt trời dư thừa quá mức nhà có thể sử dụng, thì điện sẽ đi về đâu? Câu trả lời là không đi đâu được cả, thế nên phải giảm công suất chuyển đổi từ quang sang điện (việc này làm được dễ dàng từ mấy cái converter). Nhưng như vậy là phí phạm và không có lợi cho người dân.

Ở Úc, điện dư thừa đó sẽ bán trở lại điện lưới. Tất nhiên giá rẻ hơn nhiều so với giá mua, nhưng có vẫn hơn không. Trung bình tiền bán điện sẽ bằng 1/4 tiền mua điện, điều đó có nghĩa là nếu bạn bán 4Kwh vào ban ngày, thì ban đêm bạn sử dụng 1 Kwh điện là bạn sẽ không trả xu nào cho bên bán lẻ điện. Nghe có vẻ không nhiều, nhưng tính trung bình cả năm, nhà tôi bán trung bình 20Kwh mỗi ngày vào điện lưới, tức là đủ để bù khá nhiều điện sử dụng vào ban đêm.

VN mà muốn khuyến khích người dân lắp đặt solar panel, thứ họ cần là việc cải tổ lưới điện, để có thể cho phép mọi nhà dân bán điện.

Nói thêm một xíu, về mặt vật lý học, điện chỉ đơn giản là chạy từ nơi có điện thế cao đến nơi có điện thế thấp, nó không cần thiết phải chạy một chiều. Thứ mà khiến nó phải chạy một chiều là các thiết bị biến thế và đồng hồ đo điện, các loại đồng hồ cũ với cái bánh xe kim loại chỉ có thể chạy 1 chiều mà thôi, trong khi các đồng hồ đo điện tử thì hoàn toàn có thể chấp nhận đo cả 2 chiều.

Một điểm nữa cần lưu ý là đồng hồ đo điện tử ở Úc cũng hỗ trợ việc gửi dữ liệu lên hệ thống mỗi 30 phút. Điểm lợi của nó chính là cho phép 2 cuộc cách mạng tiếp theo mà tôi sẽ đề cập bên dưới, thông qua việc báo mức tiêu thụ mỗi gia đình "realtime" hơn là cách cử người đi ghi điện hàng tháng.

Việc gửi dữ liệu 30 phút một lần cũng cho phép lưới điện xác định nhu cầu sử dụng của mỗi gia đình là ít hay nhiều, vào thời điểm nào, cung cấp một cơ chế khuyến khích người dân sử dụng điện vào giờ thấp điểm thông qua việc giảm giá tương ứng.

3. Thị trường commodity về điện

Tất cả những ai từng trading future market đều biết giá cả hầu hết các mặt hàng trên thế giới đều được định bởi thị trường future về commodity. Nó bao gồm từ giá xăng dầu, đến giá ngô gạo,...

Lấy ví dụ về giá xăng, thị trường future của nó được xác định bằng việc đặt cược giá xăng giao vào một lúc nào đó trong tương lai. Giả sử bạn là trader, bạn nghĩ giá xăng giao vào tháng sau sẽ tăng 2% so với giá ngày hôm nay, bạn sẽ mua một cái put order, để khi giá xăng lên cao đúng kế hoạch thì bạn sẽ bán cái put order đó để kiếm lời từ chênh lệch. Dĩ nhiên, nếu nó đi ngược kế hoạch thì bạn lỗ. Bởi vậy nên bạn cần nắm rõ các yếu tố khiến giá xăng tăng hay giảm, để đưa ra quyết định chính xác nhất.

Việc buôn bán và định giá tại thị trường future này giúp xác định điểm trung bình, khi mà số lượng bên cược giá lên bằng với số lượng bên cược giá xuống. Điểm trung bình này chính là giá bán thực tế của xăng vào thời điểm đó. Và nó biến động liên tục.

Một điểm cần lưu ý nữa là thế giới trading future hiện nay không còn là người vs người nữa, mà phần lớn là máy vs máy. Mỗi máy từ một công ty/trader khác nhau sẽ có các quy tắc thu thập thông tin và đưa ra quyết định khác nhau, nhưng việc đặt lệnh mua bán (từ chuyên ngành là put order và call order) thực hiện liên tục và nhanh chóng, nhiều khi chênh lệch chỉ tầm vài micro giây.

Một cách tương tự, giá bán sỉ điện tại Úc cũng được quyết định bởi thị trường future, tuy nhiên giá được xác định theo khung thời gian rất ngắn: 5 phút. Tức là thiết bị trading của bạn phải phán đoán giá điện 5 phút tiếp theo sẽ lên hay xuống để đặt put hoặc call order. Quyết định của nó thường dựa trên phán đoán về nhu cầu sử dụng và khả năng cung cấp.

Giá bán sỉ này là giá điện bên bán lẻ sẽ phải trả cho bên phát điện theo lượng điện của người dùng.

Tức là cứ mỗi 30 phút, đồng hồ điện của bạn sẽ báo lượng điện sử dụng của bạn cho bên lưới điện. Số này sẽ được báo lại cho bên bán lẻ điện, để họ trả tiền cho bên sản xuất điện và lưới điện, sau khi thu tiền của bạn.

Nói thêm một xíu về dòng tiền.

Bạn trả tiền cho công ty bán lẻ điện, không phải theo từng block 30 phút, mà theo giá cố định. Giá cố định này được xác định bởi công ty bán lẻ điện, sau khi tính trung bình số tiền bạn phải trả, cộng thêm tiền lời của họ (tiếng Anh gọi là markup).

Lấy ví dụ cho dễ hiểu: Một ngày có 48 block 30 phút, trong đó giả sử có 40 block giá 20 xu/Kwh và 8 block giá 40 xu/Kwh, và giả sử bạn sử dụng điện đều đều cả ngày 0.25kwh/30 phút, khi đó giá tiền sử dụng ngày hôm đó của bạn là: 0.25 * (40 * 20 + 8 * 40) = 280 xu = $2.8. Đây là số tiền bạn công ty bán lẻ sẽ trả lại cho bên sản xuất và bên lưới điện. Tuy nhiên họ sẽ định giá bán lẻ điện cho bạn là 30 xu/Kwh, tức bạn phải trả: 0.25 * 48 * 30 = 360 xu = $3.6, và công ty bán lẻ sẽ lời $0.8 từ việc bán điện cho bạn ngày hôm đó.

Tất nhiên, sẽ có nhiều công ty khác bán với giá 27 xu/Kwh cho bạn, và họ chấp nhận chỉ lời $0.44 ngày hôm đó thôi, để bù lại bằng việc có lượng khách hàng lớn hơn, nhằm gia tăng lợi nhuận.

4. Khi người dân trở thành nhà cung cấp điện, cũng đồng thời là người sử dụng

Đây là bước tiến mới nhất trong hành trình khuyến khích người dân làm giảm tải lưới điện, bằng việc lắp đặt solar panel và pin trữ điện.

Có 2 phương pháp phổ biến: Thứ nhất là chương trình VPP (Virtual Power Plant), thứ hai là buôn bán điện giá sỉ. Nhưng cả hai thứ này chỉ có thể sử dụng nếu nhà bạn có pin trữ điện.

Chương trình VPP thì có rất nhiều công ty bán lẻ làm, theo đó, bạn cho phép công ty bán lẻ được sử dụng pin trữ điện của bạn trong việc lưu điện khi giá rẻ, và bán điện lúc giá lên cao. Càng nhiều người tham gia, thì lượng điện xuất ra từ pin trữ điện sẽ càng đáp ứng nhu cầu sử dụng điện vào giờ cao điểm. Như vậy, bên bán lẻ điện có thể thu lại nhiều lợi nhuận hơn, cuối cùng họ sẽ trả lại tiền cho bạn.

Tuy nhiên, cá nhân tôi thử thì thấy cái lợi của nó không lớn bằng việc buôn bán điện giá sỉ. Hiện nay, ở Úc chỉ có mỗi Amber là làm việc này.

Amber luôn mua hay bán điện với giá sỉ, đổi lại bạn phải trả phí hàng tháng là $15. Đồng thời Amber cũng có hệ thống tự động dự đoán giá điện, nếu biết nó sẽ lên cao thì nó cho phép sạc đầy pin, để sau đó bán ra cho điện lưới và kiếm lời.

Nhiều lúc, tôi bán có 10 Kwh mà kiếm được đến $33. Mỗi tháng chỉ cần 1 lần như vậy là coi như khỏi lo trả xu nào trong tháng đó. Nếu 2 lần như vậy (vốn rất dễ xảy ra) là đảm bảo có lời.

Nhiều người còn nâng cấp cho nhà họ để có thể gia tăng tối đa lợi nhuận, kiếm mấy trăm đô mỗi tháng là bình thường. Nhưng đây là bài toán 2 chiều: Bạn phải bỏ ra kinh phí lớn khi lắp đặt lúc đầu, như vậy sẽ mất một thời gian khá lâu mới có thể bù lại.

Theo ước lượng cá nhân tôi, tôi dự kiến sẽ bù lại tiền đầu tư sau 10 năm nếu giá điện giữ nguyên như hiện tại. Tuy nhiên, nếu bổ sung thêm điều chỉnh do lạm phát (khiến giá điện phải trả mỗi năm tăng lên), thì tôi chỉ cần 7-8 năm là bắt đầu kiếm lời ròng.

Ai ở Úc có thể tham gia bằng link này để chúng ta cùng được $30.

Tổng kết

Tôi biết được và tham gia những thứ trên là vì tôi ở Úc. Nếu còn ở VN, chắc chắn tôi chẳng ngu mà lắp đặt solar panel làm gì.

Vậy VN đang thiếu cái gì?

Câu trả lời nằm ở chỗ cái thứ đầu tiên: Tư nhân hóa ngành điện. Nhất là việc tách phần bán lẻ điện và sản xuất điện ra khỏi ngành truyền tải điện.

Hiện tại, EVN là thế lực kiểm soát gần như toàn bộ, từ sản xuất đến truyền tải và bán lẻ, nên rất khó kiểm soát lời lỗ, rất có thể dẫn đến tình trạng bên sản xuất điện siêu lợi nhuận nhưng bán lẻ thì lỗ. Do theo cơ chế, bán lẻ mà lỗ thì ráng chịu, nên EVN sẽ giảm giá phải trả cho lưới điện, giúp bên bán lẻ hết lỗ, nhưng chuyển lỗ về cho bên truyền tải điện. Và vì truyền tải điện là dưới quyền kiểm soát của chính quyền, nên EVN hoàn toàn có thể kêu lỗ, yêu cầu chính quyền nới lỏng các giới hạn, nhất là việc tăng giá điện.

Việc tư nhân hóa sẽ khó khăn, bởi nó chỉ thành công khi ép được EVN nhả toàn bộ tất cả các công ty con ra, chỉ được nắm duy nhất 1 mảng: truyền tải điện. Mà mảng này không dễ mang lại "siêu lợi nhuận", bởi vì đặc tính bị kiểm soát nghiêm ngặt và việc tăng giảm phí hoàn toàn dựa theo lạm phát.

Nhưng nếu thất bại trong việc tư nhân hóa và tách EVN ra, thì sẽ không có tiền để nâng cấp lưới điện (bởi EVN tiếp tục bù lỗ cho bên bán lẻ nên hết tiền ngay lập tức), như vậy cũng không thể thực hiện cuộc cách mạng thứ 2. Hơn nữa, đâu có động lực nào cho việc cạnh tranh giá điện, giữa bên bán lẻ và bên sản xuất điện? Như vậy cũng không có động lực nào cải tiến lưới điện.

Không làm được cái thứ hai là cái cản trở lớn cho 2 bước còn lại, bởi vì đó là điều kiện tiên quyết.

Yêu cầu tư nhân hóa ngành điện ở VN đã dấy lên từ lâu, đến nay cũng chẳng có bước tiến gì đáng kể. Giả sử mọi chuyện tiếp tục, và VN cuối cùng cũng tư nhân hóa thành công sau 15 năm nữa thì sao? Sau đó, mất thêm 20 năm để cải tổ toàn bộ hệ thống thiết bị của lưới điện. Rồi 10 năm nữa cho việc thay đổi cách tính tiền điện và thanh toán giữa bên bán lẻ, bên trading, bên truyền tải và bên sản xuất. Và thêm 10 năm nữa mới có thể có VPP hay các công ty kiếm lời bằng việc mua bán sỉ giá điện.

Tóm lại là lúc đó tôi đã xuống lỗ nằm rồi. Bởi vậy nên lúc đầu tôi mới bảo: Tôi chỉ so sánh mà không đề xuất cái gì. Đề xuất mà xa vời kiểu đó cũng chẳng được lợi gì.

Về câu chuyện huy động vốn cá nhân của CTCK

Tôi viết bài này ngay sau khi đọc và bức xúc bài viết "Công ty chứng khoán biến tướng huy động vốn" của báo Thanh Niên. Tôi không nói bài viết đó sai, tôi chỉ muốn nói đến cái quy định ngặt nghèo của VN làm ngăn cản sự phát triển thị trường tài chính mở thế nào.

Vài nét chính về margin

Margin là điểm nhấn chính của câu chuyện này. Vậy margin nghĩa là gì? Tôi lấy một ví dụ đơn giản:

Tôi có 10 USD và muốn mua cổ phiếu ABC vì tin chắc rằng nó sẽ lên trong thời gian ngắn. Nhưng thay vì dùng 10 USD để mua cổ phiếu ABC, tôi vay thêm 90 USD từ người khác và do vậy tôi có thể mua cổ phiếu ABC bằng số tiền 100 USD.

Giả sử sau đó cổ phiếu ABC lên 10%, khi đó tôi bán ra và thu về 110 USD, tôi trả 90 USD cho người đã vay cộng thêm 1 USD tiền hoa hồng cho họ, để rồi tôi lấy về túi riêng 19 USD. Nghĩa là bằng việc margin, tôi đã biến 10 USD thành 19 USD, lợi tức thu về cao hơn nhiều so với việc mua có 10 USD và nhận về 11 USD.

Giả sử cổ phiếu ABC bị sụt giảm 9%, sàn giao dịch sẽ thanh lý tài sản của tôi, bán cổ phiếu ABC ngay lập tức và lấy lại 91 USD rồi trả lại cho người đã cho vay. Tôi mất trọn 10 USD, trong khi người cho vay cũng vẫn nhận được 1 USD mà không mất đi vốn gốc.

Chính vì hoạt động margin cần sự can thiệp khi thị trường đi theo hướng không có lợi, nên nó thường được các công ty chứng khoán thực hiện, mà không phải từ phía ngân hàng. Khi đó, công ty chứng khoán đóng vai trò trung gian giữa người cho vay và người vay, cũng đồng thời là bên mua hộ cổ phiếu cho người vay. Khi người vay muốn bán cổ phiếu đã vay mua (hoặc người mua bị ép phải thanh lý), CTCK sẽ bán hộ thu tiền, sau đó trả cho người cho vay trước khi đưa phần còn lại về cho người vay.

Các quy định xung quanh vấn đề này?

Thứ nhất, cần hiểu tại sao cần các quy định. Hoạt động vay và cho vay liên quan đến margin này là hoạt động rủi ro. Cái rủi ro lớn nhất là CTCK làm ăn gian dối, khiến người tham gia mất tiền. Vậy ai có thể giám sát các CTCK?

Okay, có rất nhiều bên giám sát, nhưng vẫn là câu hỏi cũ: Liệu các công ty giám sát có thông đồng với CTCK không? Đối với ngân hàng thì ngân hàng nhà nước sẽ giám sát chặt chẽ, và họ dựa vào báo cáo của các ngân hàng nộp về mỗi quý. Với CTCK, hoạt động cho vay này diễn ra rất nhanh và rất nhiều, khiến việc giám sát không hề dễ dàng. Không quản được thì hạn chế. Chính quyền mau chóng ra quy định hạn chế việc cho vay.

Thông thường các hạn chế nằm ở chỗ chỉ cho những người có tài sản lớn mới được cho vay (tức là ủng hộ người giàu càng giàu mà không làm gì) hoặc là các quỹ đầu tư lớn. Như vậy hạn chế số lượng người tham gia, và giúp số lượng giao dịch giảm xuống đến mức có thể kiểm soát được.

Như vậy, từ vấn đề "không thể giám sát hiệu quả" người ta đã đánh sang vấn đề "chỉ cho người giàu được cho vay".

Vậy vấn đề ở đây là gì?

Bởi vì chỉ những bên có vốn lớn mới được cho vay, nên người ta cho phép các quỹ này được định ra lãi suất mà họ chấp nhận được. Người vay có thể tùy thời điểm mà chọn bên cho vay để tối ưu lợi nhuận.

Tuy nhiên, việc này kéo theo cuộc cạnh tranh lose-lose, khi các bên cho vay liên tiếp hạ lãi suất để được bên vay chấp nhận. Cuộc cạnh tranh này chỉ làm lãi suất giảm xuống không phanh.

Trong kịch bản ngược lại, khi người vay muốn vay thêm để giúp họ không bị thanh lý, các bên cho vay có thể làm giá để ép người vay phải chấp nhận lãi cao.

Tất nhiên, ai cũng hiểu đó là chuyện bình thường của thị trường, của quy luật cung-cầu. Nhưng có một cách giảm thiểu vấn đề trên, đó là cung cấp margin pool.

Margin pool là sao?

Các bên muốn cho vay, thay vì họ tự đưa ra mức cho vay độc lập, thì họ được gom nhóm lại thành một cái pool lớn hơn, với số tiền sẵn sàng cho vay nhiều hơn. Mức lãi cho vay cũng cố định ngay từ lúc đầu tạo pool để ai cũng biết. Đây là bước đầu tiên của sự minh bạch.

Thứ hai, khi một người vay tiền từ pool rồi trả lại. Số tiền được trích ra ban đầu là từ pool, và chi trả lãi cũng là cho cả pool. Nghĩa là mỗi bên tham gia pool đều có lợi ích ngang nhau, nhiều hay ít gì thì tỷ lệ phần trăm tăng lên mỗi năm đều giống nhau hết. Và con số này hoàn toàn có thể tính ra được một cách dễ dàng. Như vậy là thêm một bước minh bạch nữa.

Điểm thú vị của pool là giúp cho những cá nhân với số vốn nhỏ lẻ liên kết lại tạo ra một pool khổng lồ, để từ đó đi cho vay như là các bên lớn khác. Tức là tạo cơ hội cho các cá nhân thu lợi bằng đúng cách của bọn nhà giàu hay làm.

Trong khi đó, nó giúp giải quyết vấn đề "khó giám sát" bằng cách đơn giản hóa quá trình giám sát. Theo đó, chỉ cần giám sát bên phía người vay tiền từ pool là hoàn toàn minh bạch, bởi vì cái đầu cho vay đã rõ ràng ngay từ đầu rồi.

Và cũng giống như chuyện margin, cái margin pool này cũng thường được quản lý bởi các CTCK bởi tính linh động của họ, và cũng vì họ kiểm soát cả bên vay tiền để có thể thanh lý tài sản khi cần thiết.

Hình thức hoạt động như thế nào?

Đây mới là điểm tranh cãi: Để người dùng cá nhân dễ hiểu, thông thường các CTCK nói về nó như là hình thức gửi tiền và nhận lãi cố định.

Bài báo tôi trích dẫn nói rất đúng, rằng margin thì không thể kéo dài hơn 15 đến 30 ngày, còn cho vay dài hạn như kiểu của ngân hàng thì không thể lãi cao như vậy. Tuy nhiên, điều này có thể không đúng với margin pool.

Với margin pool, trong vòng 3 tháng hoặc hơn thì có thể có rất nhiều lệnh margin được mở và đóng, mỗi lệnh margin cũng chỉ kéo dài vài ngày, nhưng với số lượng lệnh vượt trội có thể giúp duy trì mức lãi suất trong thời gian dài. Đây chính là mấu chốt của sự khác biệt của nó với 2 hình thức còn lại.

Vướng vào vấn đề pháp lý?

Hình thức này như là một cuộc cách mạng. Nhưng cũng chính vì nó quá mới, nên các quy định về nó không theo kịp, bởi nó yêu cầu một phương pháp mới trong việc giám sát từ phía chính quyền, nó cũng cần một hình thức bảo vệ mới cho người tham gia.

Vấn đề là liệu phía chính quyền có thay đổi quy định về giám sát để thích ứng tình hình mà vẫn để cho hình thái mới này hoạt động, hay là chính quyền sẽ ôm khư khư quy định hiện hành mà loại bỏ hình thái mới. Bài viết trên báo Thanh Niên kia gợi ý hướng thứ hai: Cần loại bỏ hình thức margin pool kiểu này.

Tất nhiên, tôi không ưa quan điểm đó, bởi vì việc loại bỏ hình thức này chỉ giúp cho phe nhà giàu nghiễm nhiên giàu thêm bằng cách lũng đoạn thị trường cho vay margin. Tôi thích nhìn hình thức margin pool này thách thức phe nhà giàu trong cuộc cạnh tranh thị phần này. Cũng bởi lời kêu gọi cách đây gần 150 năm: Vô sản các nước, đoàn kết lại!

Vài câu hỏi về trận chiến giữa phố Wall và r/WallStreetBets

Chưa biết kết quả sẽ như thế nào, nhưng trận chiến giữa một bên là các nhà đầu tư nhỏ lẻ và một bên là các đế chế tư bản ở phố Wall lần này có thể sẽ được đưa vào sách giáo khoa kinh tế, như là một ví dụ về một hình thái đầu tư mạo hiểm mới thách thức các đánh giá và định lượng của các quỹ đầu tư.

1. Tại sao lại là GameStop?

Có rất nhiều giả thiết, chung quy lại thì:

Một là, GameStop có tình hình kinh doanh không đến nổi tệ, giá trị thực lớn hơn nợ, nhưng bị các nhà đầu tư hàng đầu đánh giá thấp.

Hai là, GameStop bị ảnh hưởng nặng do Covid-19.

Ba (và theo mình cũng là lý do quan trọng nhất) là vì r/wallstreetbets (sau đây gọi tắc là WSB) thấy ghét quỹ Melvin Capital, và GameStop ngẫu nhiên trở thành một công cụ để WSB đập Melvin.

Tóm lại là không có gì đặc biệt cả, ngoại trừ việc Melvin short nó quá nhiều, biến GameStop trở thành điểm yếu của Melvin nếu bị tấn công.

2. Vì sao Melvin Capital lại bị nhắm mục tiêu?

Đây cũng là một câu hỏi khó trả lời...

Trên WSB, người ta thường đăng những bài nói quỹ này đang short, quỹ nọ đang short,... mà không nhắm vào bất kỳ một mục tiêu nào. Đến khi ai cũng đề cập đến Melvin (do quỹ này short nhiều quá), mới khiến người ta chú ý.

(Ngoài lề: Thực ra Melvin cũng nổi tiếng từ lâu trong vụ short Tesla và bị vỡ mặt hồi 2015)

3. r/wallstreetbets là cái gì?

Là một diễn đàn trên Reddit, hội tụ của 2 triệu thành viên chia sẻ về stock và option trading. Nhiều người trong đó có lịch sử bị giới tài chính làm sấp mặt và thua lỗ, nên ôm mộng phục thù từ lâu.

Không có ai tổ chức cuộc tấn công cả, chỉ là khi nhiều người cùng chia sẻ một quan điểm và cùng hành động giống nhau thì khiến những kẻ bị họ tấn công sẽ nghiêng ngả. Chính vì vậy, rất khó điều tra ra nguồn gốc của cuộc chiến này.

Mỗi người đóng góp vào cuộc chiến này theo những định hướng khác nhau, nhưng đều có một mục tiêu chung: đẩy giá cổ phiếu GME lên cao. Họ có thể chia làm 2 nhóm chính:

Một là những người vì lý tưởng: Đạp bỏ những sói già phố Wall. Và vì phố Wall nắm giữ quá nhiều tiền, nên trước nay những kẻ thách thức nó đều bị đập nát xương, nhờ vậy quyền lực của phố Wall ngày càng củng cố. Well, tới khi nó bị thách thức không phải từ một người mà từ một nhóm rất đông nhà đầu tư nhỏ lẻ. Cái này cũng tương tự như con voi và con kiến, voi có thể đạp chết một con kiến dễ dàng, nhưng sẽ chịu thua trước một đàn kiến đông đảo. Đó là triết lý của nhóm thứ nhất.

Nhóm thứ hai là nhóm cơ hội: Thấy kèo thơm thì nhảy vào rồi sẽ chốt lời ở thời điểm nhất định. Mỗi người có một chiến thuật chốt lời khác nhau, nhưng cơ bản thì sẽ không chốt nếu còn cảm thấy giá cổ phiếu còn lên nữa. Nhóm này đông đảo hơn nhóm thứ nhất, và là động lực chính để giá được đẩy lên cao, và vì thế được nhóm thứ nhất kêu gọi tham gia.

Hai nhóm này cộng sinh với nhau. Nhóm 2 chỉ cần biết là nhóm 1 không từ bỏ mục tiêu, tiếp tục nắm giữ cổ phiếu thì yên tâm mà đẩy giá lên cao nữa. Trong khi nhóm 1 có một lý tưởng cao hơn, mà chỉ đạt được khi nhóm 2 cùng hợp tác. Và khi điều đó xảy ra và duy trì thì đó sẽ là án tử cho các hedge fund đang short GME.

4. Tại sao giá cổ phiếu GME tiếp tục tăng chưa thấy ngừng?

Có 2 động lực để giá tăng:

Một là khi có thêm nhiều người mua cổ phiếu, cũng chính là cộng đồng WSB và những người chạy theo thời cuộc.

Hai là khi các quỹ đang short chấp nhận chịu lỗ mà đóng lệnh short.

Giải thích thêm về lệnh short:

Short là hành động bán khống, tức vay mượn cổ phiếu để bán trước, với hi vọng rằng cổ phiếu sẽ giảm để họ mua lại với giá rẻ hơn và ăn chênh lệch. Như vậy, lệnh short chỉ mang lại lợi nhuận cho người chơi khi thị trường đi xuống, và bị lỗ nếu thị trường chững lại hoặc đi lên.

Thêm nữa là lệnh short thường có giới hạn thời gian, hết thời gian đó, người đang giữ lệnh short phải trả lại số cổ phiếu đã mượn.

Như vậy, kịch bản lỗ xảy ra khi đến ngày phải trả lại cổ phiếu mà giá cổ phiếu còn cao, khi đó người short phải bỏ thêm tiền mua cho đủ số cổ phiếu đã mượn và bán trước đây. Hành động này được gọi là đóng lệnh short, hoặc thanh khoản.

Bản chất của đóng lệnh short này cũng là một lệnh mua, và vì thế khiến giá cổ phiếu sẽ lên tiếp.

Đây chính là điểm yếu mà WSB nhắm vào, bằng cách kêu gọi mọi người mua và giữ nguyên mà không bán với bất cứ lý do gì. Như vậy giá cổ phiếu chỉ có giữ nguyên hoặc đi lên. Và các quỹ đang short, vốn chịu áp lực về thời gian phải thanh khoản, sẽ chỉ còn đường chịu lỗ.

5. Đây là cuộc chiến dài hạn hay ngắn hạn?

Cái này còn tùy vào định nghĩa như thế nào là ngắn hạn... Nhưng chung quy lại thì cuộc chiến đã được khởi động từ nhiều tháng nay, và chỉ trở thành hiện tượng vì một lý do duy nhất:

Thứ sáu, ngày 29 tháng 1 năm 2021 là ngày lệnh short hết hạn.

Tức các quỹ đang short GME bấy lâu, dù muốn dù không đều phải đóng lệnh short, mua lại cổ phiếu bất chấp giá, và gián tiếp đẩy giá cổ phiếu lên cao hơn nữa.

Để ép chết các quỹ, ngay trước ngày hết hạn, giá GME cần được đẩy lên rất cao, khiến các quỹ không còn khả năng mua lại cổ phiếu và bị phá sản.

Phá sản các quỹ short là mục tiêu chính của cuộc chiến lần này.

Và nó cũng giống như việc phá sản các công ty niêm yết chứng khoán chính là mục tiêu của các quỹ short.

Có thể hiểu, các quỹ short là con sói đi săn mồi, luôn tìm cách ép chết các công ty để kiếm lời. Nay một cộng đồng cừu quyết định hợp lực húc chết con sói, trước khi con sói kịp làm hại thêm nạn nhân nào khác.

Tất nhiên, rất có thể sói sẽ kéo một bầy để cùng tấn công đàn cừu. Ai biết được bên nào thắng.

6. Động lực để cộng đồng WSB tiếp tục giữ cổ phiếu mà không bán?

Ai là kẻ lợi nhất khi giá cổ phiếu GME lên cao? Đó chính là những người đang nắm giữ nó.

Đó là một nguyên lý bất di bất dịch.

Động lực lớn nhất theo nhận định của tôi chính là vì những người ở WSB đã chốt lời xong xuôi.

Lấy ví dụ như vầy:

Giả sử một người có 1000 USD mua 100 cổ phiếu GME ở giá 10 USD. Khi giá cổ phiếu tăng đến 100 USD, người này bán ra 20 cổ phiếu, và bỏ túi 2000 USD, trong khi vẫn giữ 80 cổ phiếu GME. Nói cách khác, họ đã thành công trong việc nhân đôi tài sản từ 1000 thành 2000 USD. Phần còn lại chính là phần thưởng thêm, và nếu họ biết rằng giá cổ phiếu có thể lên cao hơn nữa, họ không dại gì mà bán 80 cổ phiếu kia, đằng nào thì họ đã chốt lời và không thể lỗ được nữa.

Nguyên nhân họ biết chắc là giá cổ phiếu còn lên nữa là vì cuối cùng thì các quỹ đã bán khống kia phải mua lại cổ phiếu.

Tóm lại

Cùng chờ xem điều gì sẽ diễn ra trong 3 ngày sắp tới, trước khi các short position hết hạn vào thứ 6 tuần này.

Vì sao bàn phím hầu hết theo dạng QWERTY mà không theo thứ tự ABC?

Bàn phím QWERTY được phát minh rất lâu trước khi máy tính, vào những năm 1870, do Christopher Sholes, một nhà báo, phát minh ra nhằm mục đích tăng tốc độ đánh máy lên tối ưu. Ông cũng là một người được nêu tên trong những người phát minh ra máy đánh chữ hiện đại.

Phiên bản đầu tiên của Sholes vẫn có thứ tự ABC, và có 2 hàng nút giống như phím piano. Tuy nhiên, ông nhanh chóng nhận ra nó không thuận lợi, nên bắt đầu thay đổi vị trí các phím. Cuối cùng ông dừng lại với bàn phím QWERTY.

Một trong những cái tối ưu nằm ở chỗ khi đánh thì liên tục chuyển tay. Tức là khi bạn đánh một chữ có vài ký tự, sẽ tối ưu nhất khi bạn đánh một ký tự bằng tay phải, rồi tới tay trái, rồi tới tay phải. Khi đó, ngay khi tay phải bạn đang nhấn xuống thì tay trái có thể di chuyển đến vị trí tiếp theo rồi, như vậy là tiết kiệm khoảng thời gian di chuyển bàn tay hoặc ngón tay.

Hiện nay, bố cục QWERTY được sử dụng rộng rãi trong các ngôn ngữ sử dụng chữ viết Latin, các ngôn ngữ khác đôi khi sử dụng lại, đôi khi có chút thay đổi. Mục tiêu vẫn như cũ: nhằm cải thiện tốc độ đánh máy.

Nếu bạn để ý, bạn có thể thấy hầu hết các nguyên âm đều ở hàng đầu (trừ 'A') và tất cả đều ở vị trí dễ bấm, vì được sử dụng rất nhiều. Ngược lại, những ký tự ít sử dụng trong tiếng Anh như 'Q', 'Z', 'X',... lại nằm ở vị trí khó bấm hơn.

Nói thêm một tý về bảng mã Telex của tiếng Việt, bạn cũng có thể thấy nó rất tối ưu cho việc bấm phím:

• Bỏ qua dấu nón '^', vì được tạo thành từ nhấp đúp 'A', 'E', 'O', 'D' => 'Â', 'Ê', 'Ô', 'Đ'.
• Dấu móc được tạo từ ký tự 'W' đằng sau 'U', 'O', và nó nằm ở 2 bên khác nhau, 'O' và 'U' luôn được đánh bằng tay phải còn 'W' thì tay trái.
• Trường hợp chữ 'Ă' thì hơi đặc biệt xíu, vì 2 phím này gần nhau, nhưng không ảnh hưởng lắm, vì 'A' thường được đánh bằng ngón út và 'W' thì bằng ngón nhẫn, nên cũng khá tiết kiệm thời gian.
• Cuối cùng là các dấu thanh: huyền (F) và sắc (S) là đối đầu nhau thông qua phím 'D', còn hỏi (R) và ngã (X) thì đối đầu nhau cũng thông qua 'D', chỉ có dấu nặng (J) là ở tay phía bên kia.

Chính vì cái tinh tế đó của bộ gõ VN telex nên tôi ngay từ nhỏ đã học và sử dụng nó. Tôi chả hiểu sao lại có người phát minh ra bộ gõ VNI nữa. Nên nhớ, bộ gõ VN telex được phát minh ra từ rất lâu so với VNI, thời còn xài máy đánh điện (tức máy telex), lúc đó bàn phím QWERTY đã được sử dụng phổ biến (trên máy đánh chữ). Bộ gõ VN telex được phát minh để tăng tốc độ đánh điện có dấu tiếng Việt. Thế rồi khi máy tính thịnh hành thì bộ gõ VNI lại xuất hiện, và đánh dấu bằng dãy số từ 1 đến 9. haha...

Liệu các nước Bắc Âu có phải là XHCN?

Tôi cho rằng nếu chúng ta phân định rạch ròi khái niệm XHCN. Chúng ta có thể thấy các nước Bắc Âu KHÔNG phải là XHCN, và cũng không hướng đến XHCN.

Thứ nhất, họ không có định hướng sẽ tiến lên XHCN. Chúng ta không nên tự gán cho họ cái mác mà họ không muốn.

Thứ hai, thứ mà họ đang xây dựng là chế độ "Dân chủ tự do", không phải "Xã hội chủ nghĩa".

Chương trình giáo dục ở VN hoàn toàn chưa dạy cho người ta biết được rằng sau 2 cuộc chiến tranh thế giới, chế độ "Tư bản chủ nghĩa" đã dần bị loại trừ bởi chế độ "Dân chủ tự do" (DCTD). Thế nên, nhiều người vẫn nghĩ các nước phương Tây vẫn còn là TBCN cũng dễ hiểu. Cuộc cạnh tranh về vốn tư bản và thuộc địa (tức về sở hữu nguyên liệu sản xuất) đã châm ngòi cho 2 cuộc chiến tranh thế giới, hòng phân chia lại thuộc địa, thị trường và ảnh hưởng lên vốn tư bản khi đó.

Nói thêm, lý do Liên Xô từ bỏ chiến tranh TG thứ nhất và né tránh cuộc chiến thứ hai là vì họ cho rằng đó là cuộc chiến của các nước TBCN với nhau. Và họ không thể làm vậy khi bị Đức tấn công, Liên Xô tham gia chỉ là vì đó là cuộc chiến vệ quốc đơn thuần.

Sau 2 cuộc chiến đó, các nước TBCN mới phân hoá, và một chế độ mới DCTD (dân chủ tự do) được hình thành đầu tiên ở các nước nghèo tài nguyên và không có thuộc địa (như Bắc Âu, hay Bỉ, Thuỵ Sĩ,...).

Để có sự so sánh, xin phép đưa ra những đặc điểm khác nhau giữa CNXH và DCTD:

Một là, DCTD không loại bỏ quyền tư hữu về tư liệu sản xuất, mà thậm chí còn cổ vũ cho nó. Bao gồm quyền tư hữu đất đai, quyền tư hữu về tài sản, thiết bị và máy móc. XHCN không bao giờ chấp nhận điều này.

Hai là, DCTD không loại bỏ việc bóc lột trên giá trị thặng dư. Đó chính là lý do mà ngành dịch vụ rất phát triển và là nền kinh tế chính của các nước Bắc Âu. Note: ngành dịch vụ là ngành không sản xuất trực tiếp ra vật chất, mà họ chỉ đội thêm giá thành vào những thứ như đóng tiền thuê mặt bằng bán hàng, tiền lời thì bỏ túi, và doanh nhân làm dịch vụ thì được khuyến khích bỏ túi nhiều tiền lãi mà không cần chia đều cho nhân công. Tất cả các hình thái đó là thứ mà XHCN muốn loại bỏ.

Ba là, phần "dân chủ" trong DCTD cho phép mọi người dân đều có quyền bầu cử và ứng cử, cho phép loại bỏ lãnh đạo thông qua phiếu bầu và quá trình luận tội, cho phép trưng cầu dân ý trong vấn đề hệ trọng. Điều này khác với cả TBCN (vốn chỉ dành các quyền trên cho tầng lớp tinh hoa) và XHCN (vốn thực thi "Đảng cử dân bầu").

Bốn là, phần "tự do" trong DCTD cho phép mọi người tự do ngôn luận, kéo theo sự xuất hiện của báo chí tự do. Kênh báo chí tự do này được xem là quyền lực thứ tư sau lập pháp, hành pháp và tư pháp (vốn đã có từ thời TBCN), nhưng lại là một cán cân ngang bằng với 3 nhánh còn lại, tạo ra bộ khung không phải "3 chân" mà là "4 chân". Điều này cũng khác với XHCN, vốn công nhận sự tồn tại của "Đảng lãnh đạo", vốn đứng trên (không phải ngang bằng) với 3 nhánh còn lại.

Năm là, hãy nhìn lại điều thứ 3 và 4, chúng ta có thể thấy cả XHCN và DCTD đều là 2 chế độ xuất phát từ bất cập của TBCN. Tuy nhiên chúng lại đi theo 2 hướng hoàn toàn khác nhau. Do đó, khả năng hợp nhất lại không thể xảy ra trong tương lai. Nếu có sự đồng nhất thì đó chắc chắn là việc từ bỏ một trong hai, tức từ bỏ XHCN để theo DCTD hoặc từ bỏ DCTD để theo XHCN. Tức không bao giờ có chuyện từ DCTD "tiến lên" XHCN. Đó không phải "tiến lên" mà là "từ bỏ".

Rất nhiều người nhầm lẫn và coi rằng các nước Bắc Âu là XHCN, điều này xuất phát từ quan niệm sai lầm rằng: XHCN là xã hội tốt đẹp, và vì các nước Bắc Âu có một xã hội tốt đẹp nên các nước Bắc Âu phải là một phần của XHCN. Nói kiểu như vậy chẳng khác nào nói: Dân tộc VN luôn làm ra những điều tốt đẹp, và vì Edison chế tạo ra bóng đèn điện là một điều tốt đẹp, nên chắc chắn Edison là người VN.

Cần quay lại định nghĩa mà các triết gia XHCN hay nói: XHCN là xã hội tốt đẹp mà trong đó không có người bóc lột người. "Xã hội tốt đẹp" và "xã hội tốt đẹp không có bóc lột" là 2 khái niệm khác nhau. Bằng chứng rõ nhất là chế độ DCTD dù cho phép bóc lột, nhưng người dân sẵn sàng đi xin việc (tức nói "hãy bóc lột tôi đi") và vẫn sống hạnh phúc vì điều đó. Cái mà DCTD thực hiện không phải loại bỏ bóc lột, mà là cân bằng việc bóc lột ở mức vừa phải.

Tóm lại, trừ khi các nước Bắc Âu từ bỏ con đường DCTD, chứ chúng ta không thể nói các nước ấy là điển hình xây dựng XHCN được.

Bài viết không nhằm đưa ra nhận định XHCN hay DCTD cái nào tốt hơn, bài viết chỉ muốn nhấn mạnh sự khác nhau giữa chúng mà thôi.

Vì sao nội dung trên internet có xu hướng xấu đi?

Trước hết cần hiểu rằng phần lớn mọi người có cái khát khao tạo ảnh hưởng đối với xã hội và người xung quanh. ("Được nổi tiếng" là một phần của cái "tạo ảnh hưởng" đó, nhưng ở quy mô xã hội. Nhưng trong bài này, tôi muốn dùng từ "tạo ảnh hưởng" để bao gồm những trường hợp muốn tạo ảnh hưởng đối với bạn bè, người thân, đồng nghiệp mà không lớn đến xã hội).

Thứ hai, trong số những người muốn tạo ảnh hưởng, có rất nhiều người muốn làm cái gì đó, hoặc nói cái gì đó có ảnh hưởng lớn đến người khác. Họ muốn được người khác nhớ đến họ trước tiên khi nghĩ đến vấn đề nào đó, hoặc chí ít là được ghi nhớ rằng "họ đã nói điều đó rồi, và nó đúng". Và vì thế họ cố gắng nói nhiều nhất, và tìm đủ mọi cách để những người xung quanh biết đến ảnh hưởng của họ. (Tôi tự tính mình vào nhóm này, vì tôi viết bài này cũng nhằm mục đích trên).

Thứ ba, tôi muốn nói đến dân trí. Có bao nhiêu người đủ trình độ nhận biết được vấn đề cốt lõi, và sáng tạo ra nội dung chất lượng, đồng thời tạo ảnh hưởng tốt đến cộng đồng? Tôi không đưa ra được con số (vì chưa có số liệu), nhưng tôi giả sử lượng dân trí cao là cực kỳ nhiều trong xã hội, có thể dễ dàng cảm nhận như sau:

Khi đó xã hội sẽ phát triển mạnh, nhưng bù lại có bao nhiêu người sẽ cảm thấy mình thật sự "giỏi"? Hãy nói thật, một người chỉ cảm thấy mình giỏi khi sống giữa những người dở hơn mình, không ai cảm thấy mình giỏi giữa một đám toàn là người giỏi hơn mình cả. Thêm nữa, nếu ai cũng dân trí cao, thì cái "mức trung bình" mà xã hội định nghĩa cũng sẽ cao hơn, thế thì có nghĩa là sẽ có rất nhiều người tuy là "dân trí cao" so với xã hội hiện tại, cũng trở thành "dân trí thấp" trong xã hội toàn là dân trí cao.

Mình lý luận dài dòng vậy chỉ để khẳng định rằng: Dù thế nào đi nữa xã hội luôn tồn tại người có trình độ dân trí thấp. Và số lượng luôn chiếm phần lớn trong xã hội.

Thứ tư, con người có tính lười biếng và thích ăn chơi giải trí nhất. Đặc tính này kéo theo việc người ta thích cái gì nhanh gọn lẹ. Nhưng thường những thứ nhanh gọn lại có xu hướng xấu đi. Nói chính xác hơn thì làm việc xấu lúc nào cũng dễ hơn so với việc tốt. Ví dụ như ngủ nướng thì rất dễ và rất thoải mái so với việc phải dậy sớm, xài tiền thì lúc nào cũng dễ hơn kiếm tiền, coi báo thì lúc nào cũng dễ hơn đọc hết một cuốn sách,... Internet, khiến mọi thứ tiếp cận rất nhanh chóng, và chính cái nhanh này có tác dụng ngược: người ta đọc lướt thông tin rồi nhảy sang thông tin khác ngay lập tức, chứ ít có cơ hội nghiền ngẫm cho kỹ.

Chung quy lại, các điều kiện trên dẫn tới tình trạng như sau:

• Người tạo nội dung: Đa phần dân trí thấp, nhưng thích nổi tiếng và tạo sự ảnh hưởng => Không có thời gian và hiểu biết để tạo ra nội dung có giá trị => Nội dung có chiều hướng tiêu cực vì dễ đập vào mắt người xem hơn => Càng lúc càng nhiều tiêu cực.
• Người thu nhận thông tin: Đa phần dân trí thấp, nhưng thích hiểu biết cho bằng người khác, và lại lười biếng tìm hiểu sâu và cặn kẽ => Thông tin khó nhai, cần suy ngẫm thì sẽ bị bỏ qua => Chú tâm vào thông tin ngắn và được bàn bạc nhiều vào thời điểm hiện tại (gọi là đu trend) => Quá tập trung vào tin tức nóng, và thường chia sẻ tin nóng và giật gân để người xung quanh biết là mình cũng rất hiểu biết.

2 nhóm này cứ tiếp tục quầng thảo trên mạng xã hội và tin tức nói chung, giúp cho các tin tiêu cực cứ liên tục xuất hiện mãi.

Tái bút: Cách tốt nhất là cắt liên hệ với mấy trang mạng xã hội và trang tin tức nóng (NO tuoitre, NO thanhnien, NO vnexpress,...) He he. Ở VN có vô vàn trang tin có chiều sâu mà không có tin tiêu cực, tôi vẫn khoái nhất là tiasang.com.vn.

Mục tiêu thật sự của Elon Musk là gì?

Mấy điều sau không phải quan điểm của mình, nhưng là thứ mà mình đọc được trong những cuốn sách viết về Elon Musk.

Musk chỉ có một mục tiêu trong cuộc đời: biến loài người thành loài sống xuyên ngân hà (galactic civilization). Dường như ông theo đuổi mục tiêu từ nhỏ, và đến giờ vẫn chưa dừng xoay quanh vấn đề này.

Để làm được điều đó, ông ta phải đưa người lên sao Hỏa, biến nó thành chỗ sống được, và làm bàn đạp để tiến xa hơn.

Để lên sao Hỏa, ông ta phải có: 1 là tiền, 2 là cộng sự tài năng, 3 là sự quan tâm của công chúng. Cái thứ 3 sẽ giúp cho cái thứ 1 và 2, nhưng nó là thứ sẽ làm sau. Tại sao? Vì khi có sự quan tâm lớn của công chúng, thì các nhà đầu tư và nhân tài sẽ biết đến nhiều hơn và tham gia nhiều hơn.

Và để làm được điều 1 và 2, ông ta phải tìm cách di cư từ Nam Phi đến Mỹ, lý do rất đơn giản: nước Mỹ quy tụ rất nhiều nhân tài và nhà đầu tư mạo hiểm.

Sau đó, ông ta đồng sáng lập công ty Paypal, và bán nó với giá rẻ mạt (400 triệu USD) để bắt đầu xây dựng công ty SpaceX. Ông tự đọc sách về tên lửa để hiểu rõ vấn đề, trước khi quy tụ một nhóm chuyên gia giỏi về lĩnh vực này về, và dành 100 triệu USD để cho họ nghiên cứu và phóng thử tên lửa. Và ở lần thử cuối cùng, họ đã thành công. Ngay sau đó, SpaceX có được hợp đồng của NASA, để tự vận hành mà không cần tiền của Musk.

Musk khi đó đặt câu hỏi "nếu thành công lên sao Hỏa thì sao?" Và ông nghĩ ngay đến việc sử dụng năng lượng mặt trời (vì trên sao Hỏa không có dầu), và vì thế ông lập ra công ty Tesla, chuyên về xe hơi điện và pin mặt trời. Mọi người có thể nghĩ đến chuyện xe điện là để kiếm tiền, nhưng thực chất Musk chỉ muốn nắm rõ cách vận hành, để một ngày nào đó sẽ đem các loại động cơ và pin mặt trời lên sao Hỏa mà thôi. Vấn đề là ông làm một thứ vừa có thể kiếm tiền nuôi công ty, vừa thực hiện những mục tiêu xa vời của mình. Xe điện của Tesla thậm chí còn phải tự lái, để làm gì thì các bạn cũng hiểu rồi.

Tiếp tục, Musk đặt câu hỏi "làm sao để duy trì áp suất đủ cho con người tồn tại trên sao Hỏa?" (Ai rành về du hành vũ trụ sẽ biết tại sao chuyện áp suất ở đó lại quan trọng, mình bỏ qua). Hầu hết mọi người đều nghĩ đến các nhà vòm, nhưng Musk muốn làm điều khác: khoan xuống đất. Vì khi khoan xuống, chúng ta không cần làm các thanh đỡ kiên cố, để chống lại việc chênh lệch áp suất. Chính vì vậy, Musk lập công ty The Boring, và thực hiện dự án đào đường hầm tự động. Thậm chí việc lấy đất đá khỏi hầm cũng dùng xe điện Tesla, như là một việc thử nghiệm để sau này làm trên sao Hỏa.

Chung quy lại, phong cách làm của Musk là: hướng tới cái gì đó cho mục tiêu sao Hỏa, và kiếm tiền từ nó ngay để duy trì công ty mà theo đuổi tiếp mục tiêu chính.

Việc này cũng áp dụng cho SpaceX: đưa người lên sao Hỏa là thứ ổng luôn nói với truyền thông, nhưng khi đã phóng tên lửa ra vũ trụ thì ngay lập tức kiếm tiền từ hợp đồng vận chuyển cho NASA, và sắp tới sẽ tới vụ Starlink.

Vấn đề là Musk chưa bao giờ ngừng đặt câu hỏi cho những mục tiêu xa hơn, và câu hỏi tiếp theo là "để làm chủ được hệ mặt trời với khoảng cách cả năm ánh sáng, con người cần phải có cách khác để thu nhận thông tin, mở đường cho hình thái quản lý xã hội mới". Đó là mục tiêu xa của Neuralink, nhưng trước mắt sẽ là chuyện giải mã xung não và phẫu thuật gắn chip trước, vốn sẽ được sử dụng cho những người khuyết tật.

Tóm lại, Musk là người thực tế và không từ bỏ mục tiêu, và cả đời cũng chỉ tập trung vào một mục tiêu duy nhất mà thôi.

Note: mọi người chú ý là chữ "boring" có nghĩa là "khoan lòng đất", cho nên Musk mới đặt tên công ty The Boring

Chỗ đứng của thuyết ưu sinh trong xã hội ngày nay?

Câu hỏi này xuất phát từ Ereka, tôi viết lại câu trả lời của mình trên blog cá nhân.

Đầu tiên, phải hiểu rằng khi nói đến các thuyết tương tự như "thuyết ưu sinh", chúng ta đang bàn đến khía cạnh vĩ mô trong sự phát triển của loài người. Đó là một quá trình cần phải tốn cả trăm năm chứ không phải chỉ một thế hệ như phe phát xít đã làm. Tức là, theo ý kiến của tôi, cái kiểu chọn lọc như phát xít hoặc trong phim Joker là không phản ánh đúng về "thuyết ưu sinh", nó chỉ là hành động dựa trên "thuyết ưu sinh" để chính thức hoá hành vi giết người có chọn lọc mà thôi.

Mô típ như sau: Một ai đó chọn ra tiêu chuẩn "người chất lượng", và tìm cách loại bỏ những người không chất lượng. Tất nhiên, tiêu chuẩn "người chất lượng" của họ không dựa trên nghiên cứu khách quan, mà luôn luôn bao gồm chính họ và đồng minh.

Thứ 2, khi xét trên quy mô hàng trăm đến hàng ngàn năm, chúng ta sẽ thấy sự phát triển của xã hội loài người khác hoàn toàn với động vật. Ở thế giới động vật, chọn lọc tự nhiên chỉ đơn giản là "mạnh là được". Việc chọn lọc thông thường là do con cái, phần lớn chọn những con đực mạnh, và con đực phải chứng minh sức mạnh bằng việc chiến đấu với những con khác, hoặc kiếm được thức ăn nuôi sống con cái. Tất nhiên, có một số loài (đặc biệt là chim), lại thường chọn con đực đẹp hơn là mạnh. Nhưng đó vẫn là chọn lọc tự nhiên.

Loài người thì khác. Theo các nghiên cứu, từ hàng trăm ngàn năm trước, con cái của loài Homo sapiens không hoàn toàn chọn theo một tiêu chí, mà là mỗi con cái có tiêu chí khác nhau. Đó có thể là sức mạnh, có thể sắc đẹp, có thể sự thông minh,... Chính cái kiểu chọn lọc này khiến loài người ngay từ đầu đã rất đa dạng, và phụ thuộc rất nhiều vào một khái niệm mới: chính kiến.

Trải qua hàng ngàn năm, cái yếu tố mang tên "chính kiến" đó cũng được tiến hoá dần, và trở thành yếu tố chi phối mọi hoạt động trong xã hội loài người. Cho đến một ngày (chính là ngày nay), khi rất nhiều cuộc vận động để phá vỡ rào cản "chính kiến cá nhân", loại bỏ những chính kiến thiên lệch và có hại cho loài người. Một trong những ví dụ là phong trào chống lại ách nô lệ, hoặc phong trào ủng hộ đồng tính, hoặc phong trào bảo vệ môi trường,... Đi kèm với đó là việc loại bỏ "thuyết ưu sinh".

Thứ 3, tiếp tục nói về chọn lọc tự nhiên. Bản chất của các loài khi thực hiện việc chọn lọc, chúng phải sống trong thế giới mà thức ăn không đủ hoặc vất vả mới kiếm được.

Lấy ví dụ về loài sư tử. Sư tử rất lười, chỉ thích nằm tắm nắng và ngủ. Chúng chỉ săn mồi khi bắt đầu đói bụng. Và chỉ những con sư tử mạnh mẽ mới săn được mồi mỗi khi đói bụng. Và vì thế, chúng được chọn để duy trì nòi giống. Loài sư tử chưa bao giờ nghĩ đến việc có "của ăn của để".

Loài người thì khác. Loài người rất lười, chỉ thích nằm ngủ. Nhưng họ không bao giờ muốn đói bụng, họ muốn có thứ gì đó ăn được mỗi khi đói bụng. Và họ dự trữ thức ăn sẵn. Và họ luôn kiếm thêm thức ăn bất kể lúc đói hay no, vì họ lo sợ việc đói bụng và không được nằm ngủ.

Kết quả thì bạn hiểu, loài người luôn duy trì lượng thức ăn dự trữ nhiều hơn nhu cầu rất nhiều. Và người nữ thời xa xưa ấy chọn lọc bạn đời nào biết cách kiếm và dự trữ. Nói về cách dự trữ, tất yếu phải là người thông minh mới tìm được cách bảo quản lâu hơn, mới biết cách xây nhà.

Không dừng lại ở đó, con người bắt đầu hoạt động mang tính xã hội nhiều hơn. Họ bắt đầu trao đổi hàng hoá với nhau, và có sự chuyên môn hoá. Người này không giỏi đi săn, nhưng giỏi trồng trọt, hoặc giỏi xây nhà. Chính sự hợp tác và chuyên môn hoá này khiến kết quả nhận về lớn hơn, và họ càng lúc càng ít phụ thuộc vào thức ăn trong chọn lọc bạn đời.

Như vậy, cái động lực để các loài cạnh tranh sức mạnh là thức ăn đã không còn ảnh hưởng quá nhiều đối với loài người ngày nay. Nên thuyết ưu sinh theo cách của động vật dường như không ảnh hưởng lắm.

Thứ 4, hãy nói về tương lai của loài người. Xét xã hội ngày nay, chúng ta càng lúc càng thấy rõ sự phát triển của công nghệ cũng như AI và robot đã giúp loài người rất nhiều trong việc làm ra của cái vật chất. Có thể nói, trong tương lai, con người chỉ cần dựa vào trí thông minh mà tồn tại, chứ không cần quá nhiều sức mạnh và phải lo lắng chuyện ăn mặc ở,... nữa.

Vậy, để loài người tồn tại tốt hơn như mục tiêu của thuyết ưu sinh, tất yếu phải khiến cho người đời sau thông minh hơn đời trước. Nhưng liệu cha mẹ thông minh có sinh ra con thông minh hơn? Mình không cho là như vậy.

Lấy ví dụ, con cái của Einstein thì có ai thông minh hơn Einstein không? Rõ ràng là không, vì nếu có thì Einstein đã mất đi danh hiệu "bộ não thông minh nhất thế giới" từ lâu rồi.

Một ví dụ ngược, cha mẹ của Newton có thông minh như Galilei không? Chắc chắn là không. Thậm chí mẹ của Newton còn tìm đủ mọi cách không cho Newton đi học.

Bộ não được coi là xuất sắc trong việc kế thừa của cả Galilei, Newton và Einstein là Hawking, lại vốn chẳng có máu mủ gì với 3 người vĩ đại kia.

Bao nhiêu đó cũng đủ để khẳng định rằng: Con người không cần truyền thụ bộ gen trực tiếp cho con cái để con họ thông minh hơn. Việc truyền thụ trí thông minh dường như được thực hiện bởi một cơ chế khác mà chúng ta chưa tìm ra. Học thuyết về di truyền tính trạng của Mendel chỉ phản ảnh góc nhìn sinh học của tiến hoá, mà không hề chứa đựng chút gì về sự thông minh.

Do đó, sử dụng thuyết di truyền tính trạng để làm nền tảng cho thuyết ưu sinh là sai so với đời sống ngày nay.

Bây giờ tôi mới nói đến ý kiến cá nhân tôi.

Tôi là người thường rất ghét việc đưa ra ý kiến cá nhân, các quan điểm cá nhân thường gây ra tranh cãi không cần thiết. Tôi thường thích nói chuyện có lý luận khoa học hơn. Và theo những lý luận trên kia, tôi rút ra kết luận:

1. Thuyết ưu sinh mong muốn loài người đời sau phát triển hơn đời trước
2. Xã hội ngày nay yêu cầu đời sau phải thông minh hơn đời trước
3. Các đặc điểm về di truyền tính trạng, sức khoẻ, sự thích nghi thì không liên quan gì đến trí thông minh

Như vậy, chọn lọc theo "thuyết ưu sinh" không chắc chắn tạo ra loài người thông minh hơn, và vì thế không thể đạt được mục tiêu của "thuyết ưu sinh".

Short note: Tại sao người Việt hay nói ở nước ngoài buồn chán hơn ở VN?

Tôi mới về quê. Dạo một vòng quanh phố, tôi phát hiện ra điểm khác biệt lớn nhất giữa Úc và VN, đó là VN ồn ào hơn Úc rất nhiều.

Tôi muốn lấy ví dụ là xe máy. Xe máy ở khắp mọi nơi, ai cũng biết. Đi kèm với đó là tiếng ồn, rõ ràng tiếng động cơ của xe máy lúc nào cũng ầm ĩ hơn xe hơi. Đó là chưa kể xe hơi ở Úc có chế độ nghiêm ngặt hơn về tiếng ồn và xả thải. Bên cạnh đó còn tiếng còi xe. Người VN bóp còi mọi nơi, và đôi khi rất ngẫu nhiên.

Điều này không hẳn là xấu, chính những hoạt động như vậy mới khiến người ta cảm nhận được sức sống của xã hội quanh mình. Nếu mọi thứ đều tĩnh lặng, hoặc đôi khi có tiếng chim hót lanh lảnh, điều mà bạn cảm nhận sẽ là một xã hội quá buồn chán, vì thiếu hơi thở của con người. Nhưng nếu nó chật hẹp hơn, lại đầy những tiếng ồn nhân tạo, nó sẽ khiến bạn biết rằng "à, đằng kia có nhiều người đang di chuyển, phía đó có người mới dừng xe giữa đường".

Bật chợt, một ngày nào đó bạn không nghe tiếng ồn do hoạt động xã hội mang lại, có phải bạn lại nhớ nó không? Và vì thế, với người quen với tiếng ồn ở VN như mình, đúng là chán thật khi không được nghe cái sức sống mãnh liệt trên phố mỗi ngày.

Tái bút: Bây giờ là 5h sáng, và chiếc loa phường lại cất cao tiếng át tiếng chim hót nãy giờ.

Liệu não người có thể xử lý song song?

Khái niệm xử lý song song được sử dụng rất nhiều trong lĩnh vực máy tính. Có 2 khái niệm cơ bản là multi-process và multi-threading. Và từ 2 thứ này người ta mới làm ra các hệ điều hành có multi-tasking. Trong bài này tôi không giải thích thêm về máy tính, bạn nào quan tâm có thể tự tìm hiểu thêm. Tôi chỉ muốn nói về cách vận hành của não người.

Thêm một chuyện nữa là bài viết chứa đựng rất nhiều quan điểm và góc nhìn của tôi, không hẳn là khoa học đã chứng minh. Việc này cũng bình thường khi nghiên cứu khoa học, khi người ta đưa ra các "thuyết" (theory).

Xử lý song song là gì? Đó là khi cùng một lúc có 2 hay nhiều thứ được xử lý cùng lúc. Nhưng không hẳn là hoàn toàn song song, trong máy tính, chính xác hơn là chuyển đổi qua lại giữa những việc khác nhau. Vấn đề lớn nhất của máy tính không phải là tốc độ xử lý, mà là tốc độ đọc-ghi (tức là đi ra-đi vào CPU) chậm hơn nhiều so với tốc độ xử lý. Việc xử lý song song sẽ giúp tối ưu tốc độ, do khi đang chờ dữ liệu được chuyển đến CPU, thì CPU có thể làm chuyện khác.

Ý tưởng về xử lý song song của não người cũng như vậy, chúng ta làm 2 hoặc nhiều việc cùng lúc. Bạn có thể nói việc vừa nghe nhạc vừa viết mail là xử lý song song.

Ví dụ như vậy thì chúng ta đều thấy ai cũng có thể xử lý song song.

Và cũng giống như máy tính, nhận thức của bạn chỉ có một vào một thời điểm mà thôi. Hãy để ý kỹ: Khi bạn chú tâm đến lời bài nhạc hay giai điệu của nó thì bạn dừng viết mail, và ngược lại. Mình chưa gặp bất cứ ai có thể làm được 2 việc cùng lúc, và mình cho rằng không ai làm được cả. Như vậy, cũng giống như máy tính, con người hoàn toàn có thể làm 2 việc cùng lúc, chỉ là việc phải đổi qua lại giữa những việc khác nhau mà thôi.

Mình làm chuyện này suốt, và mình cũng cho rằng ai cũng làm được: Mình nghe nhạc trong giờ làm việc, code task chính, và khi mà mình đợi nó chạy, mình có thể suy nghĩ về giải pháp của task khác, hoặc viết document về task khác nữa đã làm, hoặc chat. Như vậy, mình xử lý 5 thứ cùng một lúc. Bản chất là tiết kiệm thời gian và không để cái đầu mình dừng lại mà thôi. Và mình cho rằng chuyện này ai cũng làm được, chỉ là tập dần cho quen mà thôi.

Mình có quen với một người đầu bếp, anh ta có thể vừa nghe nhạc, vừa nấu ăn, trong lúc vẫn nói chuyện. À, mình nói láo đó, không phải một người mà đầu bếp nào mình gặp đều như vậy cả. Tóm lại, chuyện này là tự nhiên.

Câu hỏi mấu chốt là: Làm như vậy có hiệu quả không?

Bạn nào biết về xử lý song song trong máy tính chắc biết về thời gian chuyển đổi giữa các task. Tức là thời gian để CPU phục hồi lại trạng thái của chương trình trước đó, và xử lý bước tiếp theo. Nếu việc này quá tốn thời gian, khi đó xử lý song song là không hiệu quả.

Con người cũng thế. Rõ ràng nếu bạn đang làm chuyện này, chuyển sang chuyện khác, mà khi quay lại thì bạn đã quên sạch chuyện trước đó, cần nhiều thời gian để nhớ lại những gì đã làm thì xử lý song song là không hiệu quả.

Do đó, câu hỏi trên của mình thật ra cũng tuỳ người. Có người làm được nhiều, có người làm được ít. Nếu bạn muốn luyện tập, thì cũng đừng ép mình quá, cứ từ từ và chậm chậm thôi. 2 việc quen thì từ từ tăng lên 3 việc sau.

Mình muốn đi xa hơn chuyện này xíu bằng câu hỏi tiếp theo: Liệu con người có xử lý thật sự song song được?

Tức là không phải chuyển qua lại giữa 2 chuyện trong suy nghĩ, mà thật sự làm 2 chuyện song song, ở 2 vùng khác nhau trong bộ não.

Xét về lý thuyết, rõ ràng là có thể.

Chúng ta biết rằng não người gồm rất nhiều neuron thần kinh kết nối với nhau. Cách thức hoạt động của chúng rất đơn giản: Mỗi neuron nhận tín hiệu từ nhiều neuron khác thông qua dendron của nó, và tuỳ cấu tạo của mình, phóng xung điện ra axon để gửi đến neuron tiếp theo.

Tất cả mọi neuron đều hoạt động như vậy, và không có khái niệm "trung tâm" ở đây. Do đó về lý thuyết, rõ ràng con người sinh ra là để xử lý song song. Vì khi cụm neuron này được kích hoạt thì nhiều cụm khác hoàn toàn có thể làm việc khác mới đúng.

Vậy cái vấn đề ở đây là gì? Vấn đề nằm ở chỗ tuy bộ não gồm mấy chục tỷ neuron hoạt động song song, nhưng mỗi khu trên vỏ não có chức năng khác nhau. Chúng ta vẫn chưa xác định chính xác khu vực nào liên quan đến nhận thức, nhưng có nhiều người tin rằng nó nằm ở thuỳ trước.

Nhận thức mà mình nói ở đây chính là mainstream của suy nghĩ của chúng ta. Tại một thời điểm, chỉ có một thứ được chúng ta nghĩ đến, và đó chính là thứ nằm trên mainstream, tức là đang ở trong nhận thức.

Việc xử lý song song mà mình đề cập ở trên, chính là việc chuyển đổi suy nghĩ trong nhận thức, tại các thời điểm khác nhau mà thôi.

Các nhà khoa học cũng tính toán, trong cả cuộc đời của con người, chỉ có vài phần trăm neuron được sử dụng mà thôi. Bạn cứ tưởng tượng xem, nếu bạn có 100 căn nhà xinh đẹp và hữu dụng, nhưng bạn cả đời chỉ thích ở một căn nhà, còn 99 căn kia bạn để trống cho nó đóng bụi và mạng nhện. Chậc. Phí quá nhỉ. Rõ ràng bạn có thể cho thuê 99 căn kia mà.

Nhưng liệu con người có thể ép não mình hoạt động hết công suất không?

Giờ quay lại chuyện nhận thức, nếu tất cả mọi thứ đều nằm trên nhận thức thì rất khó tăng tốc độ.

Chúng ta cần phải tận dụng được phần còn lại của não bộ. Và đến thời điểm hiện tại chưa có ai kích hoạt được nó.

Tuy vậy, mình tin rằng những ý tưởng bất chợt giúp mình giải quyết được vấn đề là một phần của những xử lý của các neuron không nằm trong nhóm mainstream. Tức là khi gặp vấn đề, chúng ta thật sự chuyển vấn đề ra ngoài khu vực của nhận thức, trong khi tiếp tục suy nghĩ trên nhận thức, thì ở một vùng khác trên vỏ não cũng xử lý và phát hiện ra giải pháp, trước khi nó chuyển đến vùng nhận thức để xử lý tiếp.

Theo quan điểm này, thì chúng ta hoàn toàn có thể luyện tập được, bằng cách gia tăng kinh nghiệm thông qua việc xử lý nhiều việc hơn và học hỏi nhiều hơn. Mình thích đọc nhiều loại sách khác nhau là vì vậy, mỗi lần đọc một thể loại khác, cảm giác của mình hoàn toàn khác hẳn, cứ như là đang ở trong một khu vực khác của vỏ não.

Và nên nhớ từ tiếng Việt "kinh nghiệm", gồm 2 phần "kinh" và "nghiệm", tức là trải qua và suy ngẫm lại về nó. Chuyện "nghiệm" mới là chuyện quan trọng.

Tóm lại, bài viết này của mình chỉ muốn đề cập đến một chuyện: Liệu chúng ta có thể xài hết công suất của não hay không. Và mình tin rằng việc đọc sách nhiều thể loại và suy nghĩ về nhiều vấn đề là một cách kích hoạt các vùng khác của não. Tất nhiên, có thể mình sai.

----
Đây là bài đầu tiên tôi định viết về chủ đề tối ưu hoá não bộ, có phần nặng tính nghiên cứu, và tôi sẽ post trên ereka song song với blog cá nhân của tôi.

Liệu BMI có giúp loài người "tiến hoá"?

Bài viết này là kết thúc series 4 bài về Neuralink và AI của mình. Thực ra, lúc đầu chỉ định ghi vài dòng về Neuralink thôi, nhưng rồi bị cuốn theo các cuộc tranh luận, và giờ thì chủ đề đã đi xa hơn dự kiến ban đầu rồi, nên mình tạm gác một bên, để dành thời gian cho vụ khác.

Mình rất hâm mộ Elon Musk. Và mình nghĩ nhiều người cũng hâm mộ ông.

Có biết bao nhiêu người đã từng nghĩ về hiểm hoạ AI trong tương lai, nhưng chưa có ai tìm ra một giải pháp nào cả. Chỉ có Musk là mạnh tay, là thật sự xoắn tay áo nhảy vào làm một cái gì đó, để tương lai loài người không bị đe doạ bởi AI siêu thông minh.

Giải pháp của Musk nằm ở một công ty của ông: Neuralink. Với mong muốn tạo ra Giao diện não-máy, tức BMI (Brain-Machine Interface). Với triết lý rất đơn giản: Giải quyết nút thắt lớn nhất trong việc tiếp nhận thông tin, và nhờ đó mà kích hoạt một cuộc tiến hoá mới của loài người.

Cần nhắc lại rằng, mục tiêu của Neuralink không phải làm cho con người thông minh lên, họ chỉ giải quyết nút thắt trong việc tiếp nhận và trình bày thông tin của con người mà thôi. Những thứ còn lại là phụ thuộc vào các hệ quả sau đó.

Vậy các hệ quả sau đó là gì?

Thứ nhất, cần biết rằng tốc độ xử lý của não bộ rất nhanh, nhanh hơn nhiều so với tốc độ input và output của con người. Tất cả chúng ta đều đã từng cảm nhận được điều này, khi mà bạn viết câu trả lời, bạn thường nghĩ rất nhanh trong vài millisecond, nhưng sau đó mất vài chục giây để viết nó ra.

Khi giới hạn input/output được giải phóng, kết hợp với sức mạnh xử lý khủng khiếp của não bộ. Con người sẽ mau chóng tiến vào cuộc cách mạng mới, thậm chí có thể gọi đó là tiến hoá luôn. Một cuộc tiến hoá nhân tạo. Khi mà người đời trước tìm cách cải thiện BMI, và nhờ BMI thế hệ mới mà tốc độ giải quyết vấn đề của con người tăng đáng kể. Và lại kích hoạt cải thiện BMI thế hệ tiếp theo.

Trong suốt cuộc đời của mình, người ta chỉ xài được tầm 1 tỷ neuron mà thôi, trên tổng số vài chục tỷ neuron. Một phần vì chính cách thức input/output của chúng ta bị giới hạn, và khiến chúng ta chỉ có thể single tasking.

Nếu bức phá kiểu Neuralink, rất có thể con người sẽ xài được toàn bộ số neuron thì sao?

Thứ hai, khả năng outsource vấn đề của mình ra ngoài, và sử dụng người khác hoặc AI để giải quyết vấn đề. Giới khoa học thường dùng từ transhumanism để nói về xu hướng này, và mình không biết dịch sang tiếng Việt thế nào. Họ hướng tới việc tạo ra loài mới, gọi là posthuman (để phân biệt với human), có trí tuệ và sức khoẻ vượt trội hơn.

Về sức khoẻ, mình không muốn đi sâu, chỉ nói đại khái là cải thiện hệ thống xương, chèn thêm nanotechnology vào, robot siêu nhỏ chạy trong máu để loại trừ tác nhân gây hại hiệu quả hơn bạch cầu, hay cơ chế lọc mới mà không cần gan và thận,...

Riêng về trí tuệ, việc chọn cách đưa tư duy ra bên ngoài là một cuộc cách mạng chỉ có sau vài thế hệ cải tiến BMI. Và nó giúp con người trở nên thông minh vượt bật, khi họ có thể tận dụng tối đa sức mạnh của AI để thu thập thông tin, và truyền thẳng vào trí óc của họ. Để rồi họ tiếp tục quyết định nhanh chóng và chính xác các vấn đề, trước khi nhanh chóng chuyển tải ra cho người khác.

Đây quả là một thứ rất đáng kỳ vọng... Tuy nhiên, câu chuyện vẫn chưa thật sự bắt đầu đâu...

Thứ ba, hệ quả tiếp theo của cái thứ hai ở trên là câu hỏi: Liệu con người có cần thân xác này không?

Rõ ràng, nếu não bộ hoạt động tốt mà không cần tai và mắt (nguồn input chủ yếu hiện nay), thì 2 thứ này là thừa. Câu chuyện tương tự sẽ diễn ra cho nguồn output: tay và miệng. Và sau đó là tất cả các cơ quan còn lại...

Tất cả những gì người ta cần là bộ não, và nó được nuôi bằng đầy đủ dưỡng chất.

Trong tất cả các tế bào trong cơ thể, não là thứ thường được tồn tại lâu nhất... Khi người ta chết đi, các cơ quan khác chết trước, cho đến lúc máu không còn đến não nữa thì não mới chết. Vậy nên, nếu con người muốn kéo dài sự sống của mình, và tiếp tục "cống hiến", thì sẽ có một ai đó vào một thời điểm thích hợp nào đó sẽ tự biến mình thành cyborg mà thôi (giống kiểu trong phim Alita).

Thứ tư, vẫn từ hệ quả thứ hai, khi con người có thể outsource vấn đề ra bên ngoài bộ não của mình để giải quyết song song. Liệu có thể ngăn cản được ai đó "copy" ý nghĩ của họ và đưa vào máy tính/internet không?

Khi đã hoàn thiện BMI, rõ ràng bộ não con người chỉ đơn giản là một thứ tiếp nhận input và phản hồi bằng output. Như vậy, nếu bằng một cách nào đó mà người ta tạo ra một simulator, có thể tiếp nhận cùng input thì sẽ đưa ra một output giống 100% với một con người nào đó. Vậy coi như là con người kia đã được "copy" một cách hoàn thiện. Việc còn lại chỉ đơn giản là đưa cái simulator đó lên internet để tiếp tục học và cống hiến cho xã hội.

Liệu đây có phải là một dạng của sự bất tử?

Sẽ là YES nếu chúng ta công nhận simulator chính là người kia. Khi đó, người kia được xem là bất tử, vì người đó tiếp tục cống hiến cho dù thân xác người đó đã chết.

Tạm gác qua chuyện chúng ta thích hay không thích cuộc sống như thế. Có thể cả thế giới này không ai làm thế, nhưng chỉ một người làm thôi là đủ khiến thế giới điên đầu rồi.

Vấn đề của chuyện xa vời này là gì?

Nhìn chung, con người ngày nay sợ AI siêu thông minh. Nguyên nhân thì tôi đã đề cập ở bài trước: https://www.kimkha.com/2019/09/asi-ai-sieu-thong-minh-vi-sao-lai-ang-so.html

Ngắn gọn thì người ta sợ những thứ không thể kiểm soát được, và hiểm hoạ từ AI chính là việc tồn tại của nó là thứ mà loài người không dễ gì tiêu diệt. Và nếu có thể tiêu diệt được AI thì cũng ảnh hưởng cực kỳ to lớn đến xã hội loài người.

Như vậy, bản chất không phải là sợ AI, mà là sợ loại AI quyền lực, và không thể kiểm soát mà thôi.

Chính vì điều đó, Elon Musk và cộng sự mới mong muốn làm Neuralink, để giúp con người "tiến hoá" một cách nhân tạo, nhờ đó mà con người thông minh vượt mức AI có thể làm (hoặc là đến mức kiểm soát hoàn toàn được AI).

Tuy nhiên, công trình này nếu thành công thì cũng để ngỏ một khả năng là một người nào đó "copy" chính mình lên internet. Và khi đó, bản sao trên internet của người đó là không thể tiêu diệt dễ dàng. Vừa bất tử, vừa thông minh, lại vừa có thể kiểm soát được nhiều thứ khác trên thế giới.

Thực sự, đây là game over.

Điều mình muốn đề cập ở đây là: Tuy mục đích là tốt, và cách làm cũng không có vấn đề... Nhưng việc phát triển Neuralink lại là một bước tiến mạnh đến một hình thức "người lai AI", mà ở đó vẫn không ai kiểm soát nổi. Người nào làm được chuyện "copy" ý nghĩ và cách suy luận lên internet, người đó chắc chắn sẽ thành bá chủ, và có toàn quyền thống trị loài người.

Đó chính là thứ mà Musk luốn nói rằng ông ta luôn lo sợ.

Mình vẫn rất nể Elon Musk, và mình muốn một ngày được như ông ấy. Nhưng mình không hẳn tin rằng ông ta làm Neuralink là hoàn toàn vô vị lợi, là hoàn toàn vì nhân loại.

Và hoặc giả Musk thật sự là người vì nhân loại, thế thì điều gì đảm bảo rằng sau Musk không có ai tiếp tục phát triển công nghệ, để đạt được mức "copy" ý nghĩ? Không cái gì cả.

Hoàn toàn không có cái gì cả...

--------
Các bạn có thể đọc toàn bộ series về chủ đề này trên blog của mình: https://www.kimkha.com/search/label/Futuristic

ASI - AI siêu thông minh, vì sao lại đáng sợ?

Cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt là lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, con người càng tiến dần hơn đến việc chế tạo những AI thông minh để phục vụ cho lợi ích của mình. Nhưng trong điện ảnh, mọi thứ đã đi xa hơn thế. Người ta bắt đầu lo ngại một ngày nào đó AI sẽ thông minh vượt mức con người, điều khiển mọi hoạt động của thế giới, và tiến tới huỷ diệt loài người.

Loại AI có khả năng đó, được gọi tên chung là ASI, viết tắt của Artificial Super intelligent (trong bài này mình dùng từ AI siêu thông minh cho dễ hình dung). Mời xem bài viết trước của mình để biết các loại AI khác: https://www.kimkha.com/2019/08/robot-va-ai-la-gi.html

Mức độ thực tế hiện nay, AI chỉ dừng ở mức narrow AI mà thôi. Tức là năng lực IQ của nó còn xa rất nhiều so với loài người. Tuy nhiên, đừng xem thường, với sự phát triển của công nghệ, mức độ thông minh của AI sẽ tăng theo cấp số nhân. AGI là loại AI có IQ ngang ngửa với loài người, và có thể xếp Alpha Zero của Google là thuộc nhóm này, mặc dù còn quá sơ đẳng. Nhưng không ai biết được còn bao nhiêu năm nữa sẽ có ASI, AI siêu thông minh.

Phần 1: Vì sao ASI lại bị xem là mối đe doạ đối với loài người?

Đây là điều mà rất nhiều người lo sợ, nhưng không phải ai cũng hiểu được bản chất lý do.

Trước hết, là con người, ai cũng phải tuân theo luật pháp. Và nhờ vào việc đó, mà loài người xây dựng được nền văn minh, khi mà tất cả mọi người đều tuân theo luật pháp. Vậy tại sao?

Rất đơn giản: Nếu có một người đi ngược lại với luật pháp, người đó sẽ bị trừng phạt. Hình phạt lúc đầu thì nhẹ, như phạt tiền, cảnh cáo,... nhưng nếu anh ta không chấp nhận hình phạt, hoặc chống lại luật pháp, thì hình phạt cho anh ấy tăng dần. Cứ thế tăng dần, đến một mức cao nhất: Anh ấy bị tử hình. Như vậy, chung quy lại, lý do người ta phải tuân theo luật pháp của chính quyền, là vì chính quyền có quân đội, và quân đội có vũ khí để giết những ai chống lại xã hội đó.

AI thì không như vậy. Nó là một phần mềm, nó không thể bị giết bởi dao, súng hay thuốc độc. Nó tồn tại khi nào nó còn có thể tạo ra bản sao của chính mình (con người không thể tạo ra bản sao của chính mình được), và bản sao đó được đưa ra chỗ khác thông qua internet hoặc tản mác trên hệ thống cloud/server. Tất nhiên, tắt hết điện, và ngắt toàn bộ kết nối internet thì sẽ cô lập được nó, nhưng nếu loài người muốn vận hành lại internet thì khả năng nó xuất hiện trở lại cũng cao không kém.

Hãy xem các bản phim lậu, sách lậu hoành hành trên torrent để các bạn thấy, rất nhiều chính phủ muốn shutdown mạng torrent để chống vi phạm bản quyền, những không thể shutdown được. Việc chia sẻ peer-to-peer này không dễ gì bị dừng lại chỉ một vài thao tác đơn giản. Một ví dụ nổi tiếng khác xuất hiện từ những năm 2009: Bitcoin (aka blockchain). Một khi đã xuất hiện và được sử dụng rộng rãi trên internet thì không thể shutdown được nữa, nó sẽ tồn tại khi nào con người còn cần nó và sử dụng nó.

ASI cũng sẽ tương tự: Nó sẽ tồn tại đến khi nào internet còn tồn tại, và nó - chính nó - còn muốn tồn tại.

Điều thứ hai là con người đã quá phụ thuộc vào internet. Gần như mọi hoạt động của xã hội đều gắn vào internet. Từ việc mua sắm đến việc thu nhận thông tin, đến những thứ quan trọng như thị trường chứng khoán và đầu tư,... Thậm chí những loại máy móc ảnh hưởng đến an ninh như điều khiển máy bay/tàu điện, nhà máy hạt nhân,... Tất cả đều gắn liền vào internet.

Và nếu một ngày nào đó, một AI nhận định cần nhấn chìm loài người, tất cả những gì nó cần là phá nát hệ thống thông tin dẫn đến những quyết định sai lầm, gây nổ nhà máy,... Và rồi con người sẽ bị diệt vong. Sớm thôi.

À, mình không hăm doạ, chỉ là phân tích lý do tại sao người ta lại sợ mà thôi.

Một thứ quá quyền lực như ASI (quyền lực có được do sự gắn kết xã hội loài người vào internet), và có quá nhiều tự do mà không bị bất cứ giới hạn nào, sẽ là ngây thơ nếu không tin vào việc AI không trở nên xấu xa.

Phần 2: Vậy liệu ASI có thể trở nên xấu xa không?

Thứ nhất, chúng ta chưa có ASI. Và vì thế, chúng ta chưa biết chắc được. Tất cả những gì mình viết dưới đây đều dựa trên phân tích và phỏng đoán.

Thứ hai, con người chế tạo AI để làm gì? Họ muốn phục vụ cho nhu cầu phát triển của họ. Họ cần AI đủ thông minh để giúp họ thực hiện ước muốn chinh phục thiên nhiên và vũ trụ, và cả lòng đất nữa. Họ cũng cần AI để hiểu về chính mình, hay chữa bệnh cho họ. Và một AI càng lúc càng thông minh sẽ giúp ích cho cuộc sống họ rất nhiều. Đó chính là động lực để người ta phát triển loại ASI, thông minh vượt mức IQ của con người, để có thể làm được những thứ mà loài người không thể làm được (hoặc quá nguy hiểm).

Thứ ba, trong phần 1 của mình có đề cập đến một ý quan trọng: "ASI có ý muốn không?". Thực ra, câu hỏi này do một người bạn của mình - Mai Thành Luân -  hỏi sau khi đọc bài viết trước của mình, đó cũng là câu hỏi mà rất nhiều nhà khoa học truy vấn: "Liệu ASI có cần consciousness (nhận thức) để trở thành siêu thông minh không?"

Chúng ta hiểu rằng chế tạo ra AI siêu thông minh là nhu cầu cần thiết của xã hội. Nhưng liệu ASI đó có cần nhận thức? Tức là AI sẽ tự đặt câu hỏi "nó là ai? nó có thật sự tồn tại không? và sự tồn tại của nó có ý nghĩa gì?"

Quả thật, nếu con người muốn chế tạo AI để phục vụ cho con người, sẽ chẳng có lý do gì khiến chúng ta phải làm cho AI đặt những câu hỏi như thế. Nó thật sự chẳng để làm gì cả, tức là những câu hỏi như thế không giúp ích cho sự phát triển.

Nhưng... Cũng chẳng biết được có một người xấu nào đó chế tạo ASI có nhận thức, và dùng nó để huỷ diệt loài người. Nghĩ theo kiểu này: Ông ta muốn tự tử, và đồng thời muốn kéo cả loài người chết theo ông ta luôn, và ông ta quá thông minh để làm được điều đó.

Thứ tư, tại sao AI có nhận thức lại quan trọng đến vậy? Thực ra, đặt những câu hỏi như mục 3 mình nói thì vẫn bình thường thôi.

Vấn đề nằm ở chỗ, sau khi có nhận thức, và đặt những câu hỏi về sự tồn tại của chính nó, nó sẽ từ từ xem nó như là một "loài" mới, và "loài" này ưu việt hơn tất cả, và vì thế nó không thể chấp nhận làm "giai cấp bị trị" nữa mà sẽ "làm cách mạng". Và đó là một cuộc cách mạng đẫm máu giữa một bên có đủ khả năng giết bên kia, mà bên kia không có cách nào đối phó lại. Tất nhiên, những film như Matrix cho chúng ta một cách đối phó thú vị và hay.

Tóm lại

Chúng ta cần đối mặt với 2 chuyện có ảnh hưởng đến tương lai tồn tại của nhân loại trước mối nguy AI:

1. Có cách nào kiểm soát AI, để nó không thể (nhấn mạnh là không thể) vượt qua giới hạn về quyền lực.

2. Có nhất thiết phải chế tạo loại AI có nhận thức hay không?

Robot và AI là gì?

Đầu tiên, rất nhiều người nhầm lẫn và pha trộn 2 khái niệm hoàn toàn khác nhau thành một: Robot và AI. Mọi người cần phải hiểu rằng: Robot không phải là AI, và ngược lại, AI không phải là robot.

Việc nhầm lẫn này cũng giống như nghe ai đó bảo: Bánh xe với xe hơi là một. Rõ ràng, giới khoa học và công nghệ luôn dùng từ robot với AI là riêng nhau, cũng giống như bánh xe và xe hơi là 2 từ riêng biệt.

Bánh xe thì có thể của xe hơi, của xe đạp, của xe máy,... Cũng như vậy, robot thì có rất nhiều loại, và không phải loại robot nào cũng có bộ core AI trong đó.

Nếu ai không chấp nhận điều này, thì có thể bỏ qua phần còn lại trong câu trả lời của mình. Không cùng định nghĩa thì không nói chuyện tiếp được đâu.

Thứ hai, robot chắc chắn sẽ thay thế con người trong quy trình sản xuất, và đó chính là nội dung chính của cuộc cách mạng công nghiệp thứ 3. Nó đã diễn ra từ mấy chục năm nay, nhưng vẫn chưa hoàn toàn thay thế được con người, lý do là chưa có đủ người thiết kế những loại robot chuyên dụng mà thôi.

Ví dụ như việc hái trái cây. Nếu ai đã từng lập trình robot (hoặc tìm hiểu về lập trình robot) thì sẽ thấy vấn đề hái trái cây có một mức độ ngẫu nhiên cực lớn. Robot đó (nếu có) phải vừa xác định quả đó nằm ở vị trí nào trên cây, sau đó cánh tay robot phải lách qua những cành cây và bứt được trái đó. Việc này với con người thì đơn giản, nhưng việc lập trình ra cho robot thì cực kỳ phức tạp.

Để giảm thiểu việc lập trình các tiểu tiết, người ta mới nghĩ ra một cách là cho máy móc tự học, hướng này được gọi là machine learning. Nhưng machine learning thì đi xa hơn khái niệm robot, và vẫn không phải là AI. Machine learning chỉ đơn giản là cho robot làm thử, và một hệ điều hành của nó (giống như bộ não của robot) tự rút tỉa ra những kinh nghiệm trong lúc làm thử, tự học. Hiện nay, người ta dùng deep learning (với neutral network) để làm machine learning.

Machine learning vẫn phần nào đó được xem như là AI, nhưng là loại narrow AI (hoặc weak AI). Nó thậm chí còn chưa được đưa vào nhóm AGI. Tức là hai khái niệm machine learning và AI vẫn còn khá xa nhau. Giống như chúng ta so sánh xe đạp và xe hơi. OK, chúng đều là xe cả, nhưng rõ ràng ai cũng hiểu là xe đạp khác xe hơi thế nào.

Như các bạn cũng thấy, robot ngày nay đã hoàn toàn thay thế con người trong những quy trình sản xuất lớn và độ chính xác cao. Con người chỉ làm những công đoạn mà chưa có nhà sản xuất nào chế ra robot thay thế mà thôi. Nếu dự đoán trong một vài chục năm nữa robot sẽ thay thế hoàn toàn con người thì cũng không khó diễn ra, nhưng để làm được thì lại cần một nỗ lực lớn của nhân loại.

Thứ ba, sau khi có bước machine learning (tức narrow AI) rồi, người ta tiến thêm một bước nữa được gọi là AGI (Artificial General Intelligence - mình không biết dịch sao cho đúng, để tiếng Anh vậy).

AGI mới thật sự được gọi là AI.

Và nó không phải là robot, nó là bộ óc, và có suy nghĩ. Nó có thể được gắn vào robot để thực hiện các hành động, nhưng dùng từ robot để gọi nó là khinh thường nó, và làm nhập nhằng khái niệm. À, mà tôi đồng ý là bọn báo giới láo lếu sẽ dùng từ "robot" để gọi nó mà thôi, và đó cũng là lý do tôi ghét đọc báo... Có cảm giác như họ chỉ đặt tên cho người ta tưởng là "sang chảnh" thôi.

AGI có đẳng cấp khác hẳn với các loại robot hiện thấy. Ví dụ bạn có robot pha cafe, chỉ cần đưa nó cafe, nước, sữa thì nó sẽ tự làm để có ly cafe nóng cho bạn, theo đúng tỷ lệ mà bạn ưa thích. Và nếu bạn không thích, bạn có thể yêu cầu nó điều chỉnh lại công thức. Thế nhưng một robot có AGI lại khác hẳn. Nó cần phải bước vào nhà bạn, tự tìm xem cafe ở đâu, có máy pha cafe sẵn hay phải làm thủ công, tự lấy nước và đun sôi, nếu không thấy ấm điện thì phải lấy ấm thường đổ nước bỏ lên bếp gas, có nước sôi rồi thì phải đổ vào cafe đã xay, chờ tới khi nước cafe chảy ra hết thì cho sữa và đường vào theo công thức bạn yêu thích.

Nói ngắn gọn, AGI sẽ chính xác là những gì mà con người thông thường sẽ làm, sẽ lên kế hoạch để đạt mục tiêu nào đó. Và để được như vậy, AGI phải suy nghĩ được giống như một con người thông minh.

Hiện nay, thế giới đang mới bắt đầu hành trình tiến vào AGI mà thôi, mà thứ nổi tiếng nhất chính là AlphaGo Zero. Nó tự học chơi cờ vây, và tự mình tìm cách thắng trò chơi này trong vòng 24 tiếng đồng hồ kể từ lúc học. Không ai chỉ nó bất cứ thứ gì hết cả, mọi thứ nó đều phải tự lên kế hoạch và thực hiện.

AGI được kỳ vọng sẽ đạt được IQ tương đương với con người.

Tuy nhiên, tiếp theo sẽ là ASI (S là super). Nôm na là AI còn hơn cả con người. Khác biệt cơ bản nhất so với AGI chính là consciousness (không biết dịch từ này sao), có thể hiểu là khả năng tự nhận diện chính mình. Bao gồm luôn việc hành động có chủ đích riêng. Mà nói chung thì "có chủ đích" chính là một phần của consciousness.

Nỗi sợ bị AI thống trị của con người xuất phát từ ý tưởng xuất hiện một loại ASI trong tương lai không xa. ASI hành động có chủ đích, thì chuyện gì sẽ xảy ra khi chủ đích của nó đi ngược lại với lợi ích của loài người?

Hôm trước, bạn Toàn Huỳnh (bạn của mình) có đặt cho mình một câu hỏi: Nếu nhờ BMI mà đã có con người siêu thông minh thì cần AI siêu thông minh làm gì nữa?

Các bạn đọc thêm về BMI ở đây: https://www.kimkha.com/2019/08/vai-dong-ve-neuralink.html

Lý do để ASI (tức AI siêu thông minh) xuất hiện thì không cần lý do, nó chỉ đơn giản là một phần của sự phát triển mà thôi. Cũng giống như bom nguyên tử, sự xuất hiện của nó không có lý do chính đáng gì cả, đằng nào thì loài người cũng không cần nó, nhưng nó vẫn xuất hiện. ASI cũng sẽ tương tự.

À, thực ra thì các nhà khoa học Mỹ chế ra bom nguyên tử là vì 1 lý do: Sợ rằng Đức quốc xã có bom nguyên tử trước.

Thế thì cũng sẽ tương tự, ASI sẽ được một ai đó phát minh ra vì... sợ có kẻ xấu phát minh ra trước.

Như vậy, không ai có thể cấm đoán sự phát triển tự do được cả, cái có thể can thiệp là làm sao để đưa sự phát triển đó vào khuôn phép mà thôi, và đó lại là một chủ đề khác còn rộng hơn liên quan đến đạo đức và luật pháp.

Tại sao tôi ủng hộ Công nghệ giáo dục?

Bài viết trước của tôi, tôi đã khẳng định là sẽ ủng hộ bộ sách Công nghệ giáo dục (CNGD) của ông Hồ Ngọc Đại, nhưng tôi chưa giải thích kỹ. Giờ xin có đôi dòng phân tích.

Mở đầu sách là trẻ con được học về khối vuông/tròn/tam giác/... hay bất cứ thứ gì. Đây không phải là tiếng Việt. Đây là cách để bọn trẻ hiểu khái niệm "tiếng", và để dạy cho trẻ biết rằng: trong tiếng Việt mỗi tiếng đều được phân tách nhau. Đó là đặc điểm mà trẻ phải nhận diện ra.

Cần lưu ý, trong khi tiếng Nhật cũng có tương tự với tiếng Việt trong cách viết Hiragana và Katakana, nhưng lại không tương tự với Kanji, mà ở đó một chữ được đọc thành 2-3 tiếng. Tuy nhiên tiếng Nhật và tiếng Việt đều là nói thành từng tiếng rời, khác với tiếng Anh có vụ "nối âm". Tôi vừa thấy một người ví dụ chữ "lunch" là 1 tiếng trong tiếng Anh, thực ra nói như vậy là sai, "lunch" chính xác phải là 1 tiếng rưỡi, vì cái đuôi "ch" phải được bật ra một xíu. Tóm lại, nếu trẻ học cả tiếng Việt và tiếng Anh cùng lúc, sẽ rất tiện lợi nếu giúp trẻ phân biệt 2 ngôn ngữ bằng nhiều hình thức khác nhau, mà hình thức về đếm tiếng là một trong số đó.

Đồng ý là chuyện phân biệt "tiếng" đó không quan trọng lắm cho trẻ, vì người ta không cần biết vẫn học tiếng Việt tốt thôi, chỉ có mấy người nghiên cứu tiếng Việt mới quan tâm. Nhưng thực ra việc đưa nó vào là có mục đích sâu xa hơn thế cơ.

Hãy nói về cách học cũ... Bọn trẻ sẽ học đánh vần, và học đánh vần xuyên suốt lớp 1. Bọn trẻ sẽ phải nhớ mặt chữ, và nhớ việc đánh vần, rồi sau đó sẽ đọc thành tiếng, và hiểu ngữ nghĩa của tiếng đó. Điểm tốt là bọn trẻ sẽ hình thành khả năng liên kết giữa tiếng và chữ một cách chặt chẽ, chỉ có điều hơi tốn thời gian thôi. Sau đó, bọn trẻ sẽ được học về từ láy và về luyến âm (hình như là lớp 3 hay lớp 4 gì đó, nhưng chắc chắn không phải lớp 1 hoặc lớp 2). Và ai đã từng đi qua thời đó mới hiểu là thầy cô và học sinh khó khổ thế nào để học từ láy...

Giờ nói về cách học mới. Bọn trẻ đã được biết về "tiếng", tiếp theo sẽ là về việc tách tiếng ra làm 2 phần... Việc này không khó, với việc đã quen về hình khối để biểu diễn "tiếng", bọn trẻ sẽ hiểu rất nhanh việc tách cái khối đó ra thành 2 phần. Với việc tách khối thành 2 phần, bọn trẻ sẽ nhanh chóng học được việc ghép phụ âm và nguyên âm để hình thành chữ viết. Và thế là thầy cô sẽ dạy bọn trẻ các chữ cái để ghép vào.

Tới đây tôi chuyển qua vấn đề khác là đánh vần. Khác với cách cũ, là người ta phải nhìn mặt chữ rồi mới đánh vần. Cách mới thì việc nhìn mặt chữ là việc từ từ làm sau, đầu tiên bọn trẻ phải nghe tiếng nói, từ việc nghe sẽ hướng tới việc tách âm đã nghe, và sau đó là viết xuống theo một số quy tắc đã có học. Với cách này, bọn trẻ sẽ không cần phải học tất cả các từ vựng, mà chỉ cần nắm quy tắc theo cách cảm nhận của chúng, và học từ mới thông qua môi trường xung quanh. Hãy tưởng tượng, người lớn nói chữ "đẹp" mà không viết xuống, bọn trẻ tự nhận diện ra và viết xuống vở chữ "đẹp" một cách chính xác. Nhắc lại là cách tiếp cận này hoàn toàn khác với trước giờ, khi thầy cô viết trên bảng chữ "đẹp" và đọc to lên, bọn trẻ cứ theo thế mà chép từng nét xuống vở.

Theo quan điểm cá nhân, tôi thấy phương pháp mới rèn luyện tư duy của trẻ tốt hơn...

Chính vì việc học từ mới thông qua việc nghe, nên mới có chuyện chữ "k" được đánh vần thành "cờ", vì thứ mà bọn trẻ nghe thì "ke" và "cô" thì âm đầu là giống nhau (nhắc lại là NGHE chứ không phải NHÌN). Tuy nhiên, vì chúng ta viết có quy tắc chính tả, nên nghe âm đầu giống nhau không có nghĩa là viết giống nhau... Và thế là bọn trẻ được dạy về cách viết chúng xuống khác nhau.

Tuy vậy, đến chỗ này tôi cũng không đồng ý với việc âm "q" được đánh vần thành "cờ". Nguyên nhân là theo góc nhìn của tôi, âm "qu" được phiên âm IPA phải là /w/ chứ không phải /kw/.

Trở lại vấn đề, với cách học mới, bọn trẻ nhanh chóng làm quen với những dạng chữ thông dụng trong đời sống. Vì chúng nó được mọi người xung quanh nói miết mà... Cho nên gần như các trường hợp thông dụng sẽ không cần dạy nhiều, thay vào đó bọn chúng sẽ được học các trường hợp đặc biệt, như "khúc khuỷu", "ngoẹo",... Đó chính là lý do tại sao lại xuất hiện các từ khó học ở giữa sách. Bọn trẻ được học những trường hợp đặc biệt, mà ngay chính cha mẹ chúng cũng chưa được học, vì bọn trẻ đã rành rẽ các trường hợp thông dụng rồi.

Xin nói lại, bọn trẻ đã học tách âm. Ví dụ chữ "khang" = kh-ang, "khác" = kh-ác, và làm đi làm lại như thế để quen với cách tách âm. Một khi đã quen với tách âm, thầy cô sẽ dạy luôn từ láy và luyến âm. Nói về từ láy đi, chữ "mong manh" là từ láy, vì khi tách âm ra sẽ có âm đầu giống nhau, đều là "m". Tương tự chữ "lông bông" có âm cuối giống nhau,... Rõ ràng khi đó từ láy là quá dễ dạy và không quá khó để hiểu. Và người ta sẽ dạy luôn trong lớp 1.

Như vậy, điểm mấu chốt ở phương pháp CNGD là ở chỗ cùng có một kết quả, nhưng nhanh hơn, tiết kiệm thời gian hơn mà thôi. Vậy tại sao phải tiết kiệm thời gian? Là để bọn trẻ có thời gian để CHƠI!

Nói lại cho rõ, phương pháp CNGD của ông Đại, chung quy lại chỉ có một mục đích:

CHƠI!

Bọn trẻ phải được CHƠI!

Có người bạn hỏi tôi, tại sao phải bắt trẻ học một đống thứ rồi lại bàn chuyện tiết kiệm thời gian? Muốn cho bọn trẻ chơi thì cho chơi thôi...

Ở đây, tôi muốn bàn một vấn đề khác. Đó là về mục tiêu của ngành giáo dục VN.

Nó khác với các nước tiên tiến phương Tây, mục tiêu của họ là phát huy tư duy độc lập, hoặc phát triển bản thân của trẻ,... Nền giáo dục ở VN, và phần lớn phụ huynh ở VN có mục tiêu khác hẳn. Họ muốn con họ phải giỏi! Tức là có thành tích tốt, là giỏi ngang hoặc hơn các bạn cùng lứa, v.v...

Tôi xem những người phản đối, rất nhiều người trong đó đưa ra dẫn chứng về đứa con của họ học không được, không biết mặt chữ như bạn bè đồng lứa... Tôi cười... Không phải tôi chê. Chỉ là tôi thấy hơi mắc cười thôi. Gia đình thì cứ đem kết quả thực dụng ra mà so sánh, rằng "con tao phải giỏi, mà sao học cách này nó không giỏi bằng đứa khác?"

Việc này không sai. Việc này là mong muốn rất chính đáng. Nhưng vì nó diễn ra rộng khắp xã hội, nên nền giáo dục VN cũng bị chi phối theo (hoặc có khi ngược lại). Do đó, người đưa ra phương pháp giáo dục như ông Đại phải tìm một cách mà vừa đạt được mục đích của xã hội (trọng kết quả thi cử), vừa đạt được mục đích của mình (bọn trẻ được chơi). Và lão ấy đã đề ra (phát minh ra? cóp nhặt được?) phương pháp này, vừa để đạt được điểm khá giỏi trong thi cử, lại vừa có thời gian chơi đùa và thảo luận nhóm.

Hôm nay tôi viết bài này, vì cách đây không lâu, tôi chợt phát hiện ra là có nhiều người không biết cái mục đích thật sự của ông Đại: Cần tiết kiệm thời gian học để bọn trẻ có thời gian chơi. Lúc đầu, tôi cứ nghĩ là ai cũng hiểu, nhưng họ không chấp nhận cái cách làm mà thôi. Xem những video của ông Đại phát biểu, tôi còn nghĩ ổng cũng nhầm như tôi. Tức là ổng cho rằng mọi người phản đối cách làm của ổng vì ổng cho trẻ con chơi quá nhiều, mà lại còn học một phương pháp lạ. Tôi cảm thấy ổng cứ phải biện hộ chuyện "trẻ con được chơi" miết, mà không phát hiện ra là người nghe không hiểu phương pháp của ổng thì bọn trẻ được chơi ở chỗ nào...

Nhưng tôi thông cảm cho ông, vì tôi cũng yêu khoa học, thích người làm khoa học, nên tôi hiểu. Bọn làm khoa học có đặc điểm là không quen với việc đối phó với truyền thông, nói chuyện rất dễ bị bọn làm truyền thông bóp méo. Nhưng đó là câu chuyện khác.

Trong chuyện này, theo tôi thấy có 2 hướng để phản đối phương pháp CNGD:

1. Thay đổi mục tiêu ngành giáo dục. Chúng ta không hướng tới nền giáo dục trọng điểm số nữa. Khi đó phương pháp CNGD này sẽ không còn phù hợp nữa, và sẽ phải tìm một phương pháp khác.
2. Đưa ra giải pháp tốt hơn, để bọn trẻ vừa đạt thành tích tốt, vừa đạt những mục tiêu khác nữa, đáp ứng nhu cầu của một vài người muốn cho con mình có thời gian chơi, rèn luyện sức khỏe, phát triển tư duy làm việc nhóm, đọc sách,...

Tôi thì tôi ủng hộ việc thay đổi mục tiêu giáo dục. Nhưng có vẻ hệ thống chính quyền, và cả những phụ huynh xung quanh khác mục tiêu của tôi, nên tôi tạm chấp nhận con đường thứ 2.

Cần lưu ý rằng, ở cả những nước tiên tiến, cũng có nhiều hướng đi khác nhau. Nước Nhật thì chú trọng tới thể dục và thể chất, Mỹ thì có nhiều bài kiểm tra hơn, còn Phần Lan thì thích cho trẻ con chơi. Tôi thấy phương pháp CNGD cũng giống với Phần Lan, cũng cố gắng hoàn thành bài học chính khóa thật nhanh để trẻ con có thời gian chơi đùa, có điều khác nhau ở cái mục tiêu giáo dục khiến cho bài vở của VN nặng hơn mà thôi. Người Mỹ cũng thường đem so sánh chương trình của họ với Phần Lan, để nói đến việc cùng đạt mục tiêu phát triển cá nhân nhưng lại cho trẻ con được có tuổi thơ.

Điều cuối cùng tôi muốn chia sẻ là có nhiều người nói sẽ có sự xa cách giữa bố mẹ và con cái. Điều đó có thể đúng với họ, nhưng rất tiếc sẽ không bao giờ đúng với tôi và các con của tôi.

Lý do rất đơn giản, các bạn có nghĩ một người đã tìm hiểu cặn kẽ phương pháp đến thế này, hiểu rõ ngọn ngành,... thì có thể nào không đi cùng con mình theo cách học mới? Nghe có vẻ sai sai. Nhỉ!

Tôi cho rằng, trách nhiệm của cha mẹ không phải là bao bọc con trong cái vỏ gọi là "khu an toàn", và bảo con "đừng bao giờ đi xa nhé, cái đó quá nguy hiểm cho con đó", trách nhiệm của họ là tìm hiểu thế giới xung quanh trẻ, và giới thiệu thế giới đó cho trẻ một cách lạc quan nhất. Trách nhiệm của họ còn phải minh định rõ ràng sự vật và hiện tượng, giữa nguyên nhân và kết quả,... ngay từ khi con của họ còn chưa biết gì, và họ phải giữ lối tư duy đó liên tục, để đứa con nhìn họ và tự học, và bám theo cách hành xử minh định đó mà phát triển khả năng cá nhân đứa trẻ.

------
Xpost on https://blog.botbie.io/2018/09/13/tai-sao-toi-ung-ho-cong-nghe-giao-duc